یکی از پیشرفتهترین روشهای تشخیصی در حوزه قلب و عروق، ارزیابی عملکرد عضله قلب و جریان خون با دقت بالا است که با استفاده از مواد رادیواکتیو و دوربینهای مخصوص انجام میشود. در این زمینه، اسکن هسته ای قلب به پزشکان امکان میدهد نواحی آسیبدیده یا کاهش جریان خون را شناسایی کرده و تشخیصهای زودهنگام بیماریهای قلبی مانند بیماری عروق کرونر را ممکن سازد.
ترکیب اسکن هستهای قلب با سیتیاسکن، تحت عنوان سی تی اسکن هسته ای قلب، امکان بررسی همزمان ساختار و عملکرد قلب را فراهم میکند. در این روش، پزشک علاوه بر مشاهده شکل و آناتومی قلب، میتواند جریان خون و عملکرد عضله قلب را نیز ارزیابی کند. این رویکرد، تصویر دقیقتری از وضعیت قلب ارائه میدهد و به تصمیمگیریهای درمانی مطمئنتر کمک میکند.
انواع روشهای اسکن هسته ای قلب
اسکن هسته ای قلب از جمله روشهای تصویربرداری پیشرفته قلبی بوده که در سالهای اخیر تحولات چشمگیری داشتهاند و به پزشکان کمک کردهاند تا بیماریهای قلبی را با دقت بالاتری تشخیص دهند. تکنیکهای تصویر برداری هستهای در این بین هم اطلاعات عملکردی و هم ساختاری از قلب ارائه میدهند. این روشها نه تنها در تشخیص بیماریهای عروق کرونر بلکه در بررسی عملکرد بطنها، ارزیابی پمپاژ خون و حتی برنامهریزی درمانی نقش کلیدی ایفا میکنند. در ادامه به مهمترین روشهای سی تی اسکن هسته ای قلب پرداخته میشود.
اسکن پرفیوژن میوکارد (MPI یا Myocardial Perfusion Imaging)
اسکن پرفیوژن میوکارد یا MPI یکی از پرکاربردترین روشهای تصویربرداری اسکن هسته ای قلب است که جریان خون به عضله قلب را در حالت استراحت و تحت استرس (مانند ورزش یا تزریق داروهای وازودیلاتور) بررسی میکند. MPI کمک میکند نواحی با کاهش جریان خون (ایسکمی) یا بخشهای آسیبدیده در اثر سکته قلبی مشخص شوند.
یکی از مزایای مهم این روش، توانایی پیشبینی خطر بروز حوادث قلبی در آینده است. علاوه بر این، MPI میتواند در تصمیمگیری درباره ضرورت آنژیوگرافی یا عمل جراحی بایپس کرونری به پزشک کمک کند. MPI همچنین مکمل روشهای دیگر مانند EPS یا مطالعه الکتروفیزیولوژیک محسوب میشود، زیرا با فراهم کردن دادههای عملکردی به درک بهتر ریتم و وضعیت قلب کمک میکند.
اسکن MUGA یا Radionuclide Ventriculography
اسکن MUGA (Multigated Acquisition Scan) یا ونتریکولوگرافی رادیونوکلئید، روشی دقیق برای ارزیابی عملکرد بطنهای قلب، به ویژه بطن چپ، است. در این روش اسکن هسته ای قلب، از مواد رادیواکتیو که به گلبولهای قرمز خون متصل میشوند استفاده میشود و با کمک دوربین گاما حرکت خون در حین انقباض و انبساط قلب ثبت میگردد. مهمترین شاخصی که از طریق MUGA به دست میآید، کسر جهشی (Ejection Fraction یا EF) است. مقدار طبیعی EF معمولاً بین 55 تا 70 درصد است و کاهش آن میتواند نشانه نارسایی قلبی یا آسیب عضله قلب باشد.
ترکیب اسکن هستهای با سیتی برای CT-SPECT یا CT-PET
یکی از پیشرفتهترین روشهای تصویربرداری قلبی، ترکیب اسکن هستهای با سیتی اسکن است که به شکل CT-SPECT یا CT-PET شناخته میشود. در این روش، تصاویر عملکردی حاصل از اسکن هستهای با تصاویر آناتومیک دقیق سیتی ترکیب میشوند. این ترکیب به پزشکان امکان میدهد همزمان جریان خون قلب و ساختار دقیق عروق کرونری را مشاهده کنند. Nuclear Heart Scan | Northwestern Medicine
SPECT/CT
در این روش، ابتدا یک ماده رادیواکتیو (معمولاً تکنسیوم-۹۹m یا تالیم) به بدن تزریق میشود. این ماده همراه خون در بدن گردش میکند و توسط عضله قلب جذب میشود. سپس یک دوربین، اشعههای منعکس شده را ثبت کرده و تصویری سهبعدی از قلب به دست میآید. ادغام این تصاویر با سیتیاسکن باعث میشود پزشک هم ساختار (آناتومی قلب و عروق) و هم عملکرد (جریان خون در بخشهای مختلف قلب) را ببیند. کاربرد های روش SPECT/CT اسکن هسته ای قلب شامل:
-
تشخیص تنگی یا انسداد عروق کرونر
-
بررسی میزان آسیب عضله قلب بعد از سکته قلبی
-
ارزیابی اثربخشی درمانها (مثل آنژیوپلاستی یا جراحی بایپس)
PET/CT
این روش اسکن هسته ای قلب پیشرفتهتر است و از مواد رادیواکتیو با انرژی بالاتر (پوزیترونها، مانند FDG یا آمونیاک نیتروژن-۱۳) استفاده میکند. دوربین PET توانایی ثبت دقیقتر و حساستر این تابشها را دارد و وقتی تصاویر آن با سیتیاسکن ترکیب شوند، تصویری بسیار واضح و جامع از قلب به دست میآید. مزیت بزرگ PET/CT نسبت به SPECT/CT، دقت بالاتر و امکان بررسی سوختوساز عضله قلب است. یعنی پزشک میتواند تشخیص دهد آیا بخشی از قلب که جریان خون کمی دارد هنوز زنده است یا خیر. کاربردهای اصلی روش PET/CT سی تی اسکن هسته ای قلب شامل:
-
تشخیص دقیقتر بیماری عروق کرونر حتی در مراحل اولیه
-
بررسی زنده بودن بافت قلبی قبل از جراحی یا کاشت دستگاه کمک قلبی
-
تشخیص التهابها و اختلالات متابولیک قلب
-
پایش پاسخ به درمان در بیماران پرخطر
کاربردها و نحوه تشخیص مشکلات قلبی با اسکن هسته ای
اسکن هسته ای یک روش غیرتهاجمی تصویربرداری است که با استفاده از مواد رادیواکتیو، جریان خون و عملکرد قلب را بررسی میکند. این تکنیک به پزشکان امکان میدهد مشکلاتی مانند انسداد عروق، آسیبهای ناشی از سکته قلبی و اختلال عملکرد بطنها را با دقت بالا تشخیص دهند.
- بررسی جریان خون با اسکن هستهای قلب: اسکن هسته ای قلب نشان میدهد که خون چگونه در عضله قلب جریان دارد و آیا محدودیتی در رسیدن خون به بخشهای مختلف میوکارد وجود دارد یا خیر. پزشکان معمولاً این اسکن را هم در حالت استراحت و هم پس از فعالیت یا داروهای شبیهساز استرس انجام میدهند تا مقایسه دقیقی بین شرایط مختلف صورت گیرد.
- تشخیص بیماری عروق کرونری و آنژین: در اسکن هستهای، پزشک میتواند الگوهای غیرطبیعی در جریان خون قلب را تشخیص دهد. اگر بخشهایی از قلب هنگام استرس دچار کاهش خونرسانی شوند اما در حالت استراحت طبیعی باشند، این موضوع نشاندهنده تنگی عروق کرونر است. Nuclear stress test – Mayo Clinic
- ارزیابی آسیب پس از سکته قلبی: پس از وقوع سکته قلبی (انفارکتوس میوکارد)، بخشهایی از عضله قلب ممکن است به دلیل انسداد طولانیمدت جریان خون دچار آسیب دائمی یا اسکار شوند. سیتی اسکن هسته ای قلب میتواند شدت و وسعت این آسیبها را مشخص کند. در این روش، مناطق زنده قلب ماده رادیواکتیو را جذب میکنند، اما بخشهای آسیبدیده یا مرده این قابلیت را ندارند.
- اندازهگیری کسر جهشی و عملکرد بطنها: اسکن هستهای بهویژه در قالب تست MUGA (Multiple Gated Acquisition)، ابزاری دقیق برای اندازهگیری کسرجهشی محسوب میشود. در این روش، تصاویر متوالی از حرکات بطنها ثبت شده و حجم خونی که در هر چرخه قلبی پمپ میشود محاسبه میگردد. اگر EF کمتر از 40 درصد باشد، نشانگر نارسایی قلبی یا آسیب شدید است، در حالی که مقادیر بالاتر از 55 درصد معمولاً طبیعی محسوب میشوند.
- کاربرد سیتی اسکن هستهای قلب برای تشخیص التهاب و آمیلوئیدوز: در التهاب میوکارد، تجمع سلولهای التهابی باعث تغییر جذب مواد رادیواکتیو میشود و پزشک میتواند محل و شدت التهاب را تشخیص دهد. در مورد آمیلوئیدوز قلبی، پروتئینهای غیرطبیعی در بافت قلب رسوب میکنند و عملکرد بطنها را مختل میسازند.
مراحل انجام تست اسکن هسته ای قلب
سی تی اسکن هسته ای قلب نیازمند آمادهسازی دقیق، تزریق مواد رادیواکتیو و ثبت تصاویر در شرایط استراحت و استرس است.
قبل از اسکن هستهای قلب چه باید کرد؟
پیش از انجام سی تی اسکن هسته ای قلب رعایت چند نکته ضروری است تا نتایج دقیق و قابل اعتماد بهدست آید. بیماران باید حداقل ۴ تا ۶ ساعت قبل از تست از خوردن و آشامیدن بهجز آب خودداری کنند. مصرف نوشیدنیهای کافئیندار مانند قهوه، چای یا نوشابههای انرژیزا نیز باید ۲۴ ساعت قبل قطع شود، زیرا کافئین میتواند در اثر داروهای استرسزا تداخل ایجاد کند. داروهای قلبی مانند بتابلوکرها یا نیتراتها ممکن است به توصیه پزشک موقتاً قطع شوند.
تزریق رادیوتریسر و راههای ورود آن
مرحله اصلی اسکن هستهای تزریق رادیوتریسر است، مادهای رادیواکتیو که بهطور ایمن و با دوز پایین وارد بدن میشود. شایعترین رادیوتریسرها شامل تالیوم-۲۰۱ و تکنسیوم-۹۹m هستند که بهسرعت در خون گردش کرده و به سلولهای عضله قلب میرسند. تزریق معمولاً از طریق رگ محیطی بازو انجام میشود. پس از ورود رادیوتریسر به جریان خون، این مواد متناسب با جریان خون در بافتهای مختلف قلب تجمع میکنند.
انجام اسکن در حالت استراحت و تحت فشار
اسکن هسته ای قلب معمولاً در دو مرحله انجام میشود: حالت استراحت و حالت استرس (تحت فشار). در مرحله استراحت، بیمار در حالتی آرام قرار دارد و پس از تزریق رادیوتریسر، تصاویر از قلب گرفته میشوند تا وضعیت پایه جریان خون بررسی شود. در مرحله استرس، قلب تحت فشار قرار میگیرد؛ این فشار یا از طریق فعالیت بدنی روی تردمیل و دوچرخه ثابت ایجاد میشود، یا در صورت ناتوانی بیمار، با داروهایی مانند آدنوزین یا دوبوتامین شبیهسازی میگردد.
تفسیر تصاویر و جواب اسکن هسته ای قلب
تفسیر تصاویر و جواب اسکن به پزشک کمک میکند تا میزان خونرسانی، وجود نواحی ایسکمیک، آسیبهای ناشی از سکته قلبی و نیز توانایی پمپاژ قلب را با دقت بالا ارزیابی کند.
بررسی توزیع جریان خون به عضله قلب
در اسکن پرفیوژن میوکارد، رادیوتریسر به عضله قلب تزریق میشود و تصاویر در حالت استراحت و تحت استرس به دست میآیند. با مقایسه این تصاویر، پزشک میتواند مناطقی را که جریان خون کافی ندارند (ایسکمی) شناسایی کند. اگر کاهش جذب ماده، تنها در حالت استرس دیده شود و در حالت استراحت طبیعی باشد، به معنای ایسکمی برگشتپذیر است و نشاندهنده تنگی عروق کرونر خواهد بود.
ارزیابی کسر جهشی با Scan MUGA
اسکن MUGA (Multigated Acquisition Scan) یکی از دقیقترین روشها برای اندازهگیری کسر جهشی بطن چپ (LVEF) است. در این روش، رادیوتریسر به خون متصل میشود و تصاویر همزمان با چرخه ضربان قلب ثبت میگردند. این کار به پزشک اجازه میدهد حرکات دیواره قلب و میزان پمپاژ خون در هر ضربان را با دقت بالا مشاهده کند. عدد کسر جهشی که معمولاً بین 55 تا 70 درصد طبیعی در نظر گرفته میشود، معیار مهمی برای عملکرد قلب است.
مزایا و محدودیتهای اسکن هسته ای قلب
از نقاط قوت سی تی اسکن هسته ای قلب میتوان به:
- غیرتهاجمی بودن
- قابلیت تکرار
- ارائه اطلاعات همزمان عملکردی و ساختاری
- دقت بالا در تصمیمگیری درمانی
اشاره کرد. با این حال، محدودیتهایی از جمله قرار گرفتن بیمار در معرض اشعه، محدودیت انجام آن در زنان باردار، نیاز به تزریق رادیوتریسر و هزینه بالاتر نسبت به برخی روشهای تصویربرداری دیگر وجود دارد.
ایمنی و عوارض اسکن هسته ای قلب
به طور کلی اسکن هسته ای قلب روشی ایمن است و دوز تشعشع دریافتی بیمار در حد پایین و قابل مقایسه با یک سیتیاسکن معمولی است، بهطوری که خطرات بلندمدت بسیار ناچیز محسوب میشود. رادیوتریسرهای مورد استفاده عموماً عوارض جدی ایجاد نمیکنند و واکنشهای آلرژیک به آنها بسیار نادر است، اگرچه ممکن است برخی بیماران دچار سردرد خفیف، تهوع یا احساس گرما شوند.
در مورد زنان باردار، انجام این اسکن توصیه نمیشود، مگر در شرایط اضطراری؛ زیرا حتی دوز کم اشعه میتواند بر جنین اثرگذار باشد. در دوران شیردهی نیز توصیه میشود پس از تزریق رادیوتریسر، شیردهی برای مدت ۲۴ ساعت متوقف گردد تا از انتقال مواد رادیواکتیو به نوزاد جلوگیری شود.
مقایسه اسکن هسته ای با اکو، آنژیوگرافی و سی تی آنژیو
انتخاب روش تصویربرداری قلبی به شرایط بیمار، نوع بیماری و هدف تشخیصی بستگی دارد. اسکن هسته ای قلب بیشتر برای بررسی جریان خون و عملکرد عضله قلب بهکار میرود، در حالی که اکوکاردیوگرافی، آنژیوگرافی و سیتی آنژیو هر کدام نقاط قوت خاص خود را دارند.
| مزیت CT اسکن هستهای قلب | کاربرد اصلی | محدودیتها | مزایا | روش تصویربرداری |
| دقت بالاتر در مقایسه با اکو در شناسایی ایسکمی | بررسی ساختار و عملکرد قلب | وابسته به مهارت پزشک، محدودیت در بیماران خاص | بدون اشعه، در دسترس، کمهزینه | اکوکاردیوگرافی |
| غیرتهاجمی بودن در مقایسه با آنژیو | مشاهده مستقیم عروق کرونر | تهاجمی، نیاز به بستری، عوارض احتمالی | استاندارد طلایی در تشخیص تنگی عروق | آنژیوگرافی |
| افزودن اطلاعات عملکردی با CT-SPECT/PET | تشخیص تنگی عروق کرونر | دوز اشعه بالاتر، نیاز به ماده حاجب یددار | غیرتهاجمی، تصویربرداری سهبعدی از عروق | سیتی آنژیوگرافی |
| افزایش دقت با ترکیب CT در تعیین محل و شدت تنگی | تشخیص نواحی ایسکمیک و اسکار | قرار گرفتن در معرض اشعه، هزینه بالاتر | بررسی جریان خون و ایسکمی، پیشبینی پیشآگهی | اسکن هستهای قلب |
هزینه اسکن هسته ای قلب
هزینه سی تی اسکن هسته ای قلب بسته به نوع مرکز درمانی، تجهیزات مورد استفاده و شرایط بیمار متغیر است و معمولاً در مقایسه با روشهای سادهتر مانند اکو بالاتر، اما از آنژیوگرافی تهاجمی کمتر است.
بسیاری از بیمههای پایه و تکمیلی بخشی از هزینه این تست را تحت پوشش قرار میدهند، بهویژه در صورتی که بنا به تشخیص پزشک ضرورت انجام آن تأیید شده باشد. این پوشش بیمهای میتواند بار مالی بیماران را تا حد زیادی کاهش دهد. اسکن هستهای در مراکز متعدد تخصصی قلب و عروق و تصویربرداری پزشکی ارائه میشود که یکی از این مراکز، کلینیک تخصصی قلب آریتمی تهران است. به این ترتیب دسترسی بیماران به این روش نسبتاً گسترده و آسان میگردد.
نتیجهگیری: جایگاه اسکن هستهای قلب در تشخیص و درمان مدرن قلب و عروق
در واقع اسکن هسته ای قلب ابزاری کلیدی در تشخیص بیماریهای عروق کرونر، ارزیابی جریان خون و عملکرد قلب است و با کمک سیتی اسکن هستهای، دقت تشخیص مشکلات پرفیوژن و انسداد عروق به طور قابل توجهی افزایش مییابد. این روش به پزشکان امکان میدهد برنامه درمانی دقیق و بهینه برای بیماران تدوین کنند.
مراکز تخصصی بسیاری در تهران این خدمات را ارائه میدهند که کلینیک آریتمی تهران یکی از معتبرترین آنهاست. این کلینیک با تجهیزات مدرن، تیم حرفهای چندتخصصی و تمرکز ویژه بر تشخیص و درمان آریتمی و اختلالات ریتم قلب، محیطی جامع برای تشخیص دقیق و پیگیری درمان بیماران فراهم میکند.
