ضربان قلب یکی از مهم‌ترین شاخص‌های سلامت قلب و عروق است که در طول شبانه‌روز تغییرات طبیعی را تجربه می‌کند. به طور معمول، هنگام خواب و استراحت، ضربان قلب کاهش اما آیا این کاهش ضربان می‌تواند بیش از حد باشد و خطرآفرین شود؟ آیا ضربان قلب بسیار پایین در هنگام خواب می‌تواند عواقب جدی، از جمله خطر مرگ را به همراه داشته باشد؟ در این مقاله، به بررسی دقیق پدیده‌ی ضربان قلب پایین در خواب، علل آن، خطرات احتمالی و راه‌های تشخیص و درمان آن می‌پردازیم تا درک بهتری از این وضعیت و اهمیت توجه به آن داشته باشیم.
خطرات ضربان قلب پایین در خواب
ضربان قلب پایین در خواب، که به آن برادیکاردی خواب نیز گفته می‌شود، به وضعیتی اشاره دارد که در آن ضربان قلب فرد هنگام خواب به کمتر از ۶۰ ضربه در دقیقه می‌رسد. این پدیده می‌تواند یک پاسخ طبیعی و سالم بدن به خواب باشد یا نشانه‌ای از یک مشکل زمینه‌ای سلامتی. در طول خواب، به‌ویژه در مراحل عمیق‌تر خواب غیر REM، کاهش ضربان قلب و فشار خون امری عادی است. Sleep bradycardia (sinus bradycardia): Symptoms and treatment (medicalnewstoday.com)
برای بسیاری از افراد، ضربان قلب بین ۴۰ تا ۶۰ ضربه در دقیقه یا حتی کمتر در طول خواب طبیعی تلقی می‌شود؛ با این حال، در برخی موارد، این کاهش ضربان قلب می‌تواند شدیدتر باشد یا با شرایط پزشکی دیگری مانند آپنه خواب یا برخی آریتمی‌های قلبی مرتبط باشد. عوامل دیگری مانند مصرف داروهایی چون بتابلاکرها نیز میتوانند بر کاهش ضربان قلب در خواب تأثیر بگذارند.
ضربان قلب پایین در خواب چه خطراتی دارد؟
ضربان قلب پایین در خواب، اگرچه برای برخی افراد عادی است و علائمی ایجاد نمی‌کند، اما می‌تواند خطراتی را به همراه داشته باشد؛ مهم‌ترین خطر این وضعیت، گردش خون ناکافی در بدن، به‌ویژه در مغز و اندام‌های حیاتی است. این کاهش جریان خون می‌تواند منجر به علائمی مانند سرگیجه، خستگی و ضعف، تنگی نفس، غش کردن، مه مغزی و گیجی، و درد قفسه سینه شود.
لازم به ذکر است که این علائم ممکن است الزاماً در طول خواب بروز نکنند و از فردی به فرد دیگر متفاوت باشند. در صورتی که برادی آریتمی (ضربان قلب کند نامنظم) در طول روز نیز ادامه یابد، فرد ممکن است این علائم را تجربه کند. همچنین، در افرادی که دچار آپنه خواب هستند، علائمی مانند خروپف، وقفه‌های تنفسی و بیدار شدن‌های مکرر در شب نیز ممکن است مشاهده شود. توصیه می‌شود در صورت مشاهده هر یک از این علائم یا تشدید آنها، حتماً با پزشک مشورت شود تا علل زمینه‌ای شناسایی و درمان مناسب ارائه گردد.
محدوده ی غیرطبیعی ضربان قلب در افراد
محدوده‌ی طبیعی ضربان قلب در حالت استراحت برای اکثر افراد بین ۶۰ تا ۱۰۰ ضربه در دقیقه است. با این حال، در افراد ورزشکار، ضربان قلب طبیعی در حالت استراحت ممکن است تا ۴۰ ضربه در دقیقه نیز کاهش یابد. چرا که قلب نسبتا قوی تری دارند که در حالت استراحت با ضربان های پایین تری نسبت به افراد معمولی میتوانند نیاز های بدن را تکمیل کند.
ضربان قلب غیرطبیعی یا آریتمی زمانی رخ می‌دهد که ضربان قلب از این محدوده خارج شود. ضربان قلب بالاتر از ۱۰۰ ضربه در دقیقه به عنوان تاکی‌کاردی و کمتر از ۶۰ ضربه در دقیقه به عنوان برادیکاردی شناخته می‌شود. علاوه بر سرعت غیرطبیعی، احساس لرزش در قفسه سینه یا پرش (جا افتادن یک ضربان) ضربان قلب نیز می‌تواند نشانه‌ای از ریتم غیرطبیعی قلب باشد.
این اختلالات ریتم قلب میتوانند باعث پمپاژ ناکارآمد خون و در نتیجه گردش خون ضعیف در بدن شوند، که می‌تواند منجر به کاهش اکسیژن‌رسانی به اندام‌های مختلف بدن و حتی آسیب به آنها گردد. اگرچه در اکثر موارد، آریتمی قلبی بی‌خطر هستند، اما در برخی موارد میتوانند علائم ناراحت‌کننده‌ای مانند سرگیجه، تپش قلب، احساس کوبش در قفسه سینه، غش، تنگی نفس، ضعف یا خستگی ایجاد کنند. در صورت عدم درمان، برخی انواع آریتمی‌های قلبی حتی میتوانند منجر به مرگ ناگهانی قلبی شوند.
آیا ضربان قلب پایین در خواب سبب مرگ می شود؟
ضربان قلب پایین یا برادیکاردی در اکثر افراد کاملاً طبیعی و بی‌خطر است. اما در برخی افراد، این وضعیت می‌تواند نشان‌دهنده‌ی مشکلی جدی باشد. زمانی که ضربان قلب به حدی کاهش می‌یابد که خون کافی برای تأمین نیازهای خود قلب پمپاژ نمی‌شود، خطرات جدی‌تری بروز می‌کند. در این شرایط، علاوه بر علائمی مانند خستگی مفرط، سرگیجه و تنگی نفس، در موارد شدید و درمان نشده، برادیکاردی می‌تواند منجر به ایست قلبی و حتی مرگ شود. بنابراین، اگرچه ضربان قلب پایین در خواب معمولاً طبیعی است، اما در صورت وجود علائم هشداردهنده یا تداوم آن در طول روز، مراجعه به پزشک و بررسی دقیق وضعیت قلبی-عروقی ضروری است تا از بروز عوارض جدی و تهدیدکننده‌ی حیات جلوگیری شود.
درمان ضربان قلب پایین در خواب در کلینیک تهران
درمان ضربان قلب پایین یا برادیکاردی به نوع و شدت آریتمی بستگی دارد و از تغییرات ساده در سبک زندگی گرفته تا استفاده از داروهای خاص و در مواردی، کاشت باتری قلب (ضربان‌ساز) را شامل می‌شود. در این راستا، کلینیک آریتمی تهران با برخورداری از متخصصان برجسته‌ای چون دکتر افتخارزاده و دکتر میرمعصومی، خدمات تخصصی و پیشرفته‌ای در زمینه تشخیص و درمان انواع آریتمی‌ها از جمله برادیکاردی ارائه می‌دهد.
