ضربان قلب پائین در خواب به طور معمول و در زمان استراحت قابل مشاهده است؛ اما آیا این کاهش ضربان میتواند بیش از حد باشد و خطرآفرین شود؟ آیا ضربان قلب بسیار پایین در هنگام خواب، میتواند عواقب جدی، از جمله خطر مرگ را به همراه داشته باشد؟
ضربان قلب یکی از مهم‌ترین شاخص‌های سلامت قلب و عروق است، که در طول شبانه‌روز تغییرات طبیعی را تجربه می‌کند. در این مقاله از کلینیک آریتمی توانیر، به بررسی دقیق پدیده‌ی ضربان قلب پایین در خواب، علل آن، خطرات احتمالی و درمان آن می‌پردازیم تا درک بهتری از این وضعیت و اهمیت توجه به آن داشته باشیم.
مفهوم ضربان قلب پایین در خواب و محدوده طبیعی آن
ضربان قلب پایین در خواب، که به آن برادیکاردی خواب نیز گفته می‌شود، به وضعیتی اشاره دارد که در آن ضربان قلب فرد هنگام خواب، به کمتر از ۶۰ ضربه در دقیقه می‌رسد. این پدیده، میتواند یک پاسخ طبیعی و سالم بدن به خواب باشد یا نشانه‌ای از یک مشکل زمینه‌ای سلامتی. در طول خواب، به‌ویژه در مراحل عمیق‌تر خواب، کاهش ضربان قلب و فشار خون امری عادی است.
برای بسیاری از افراد، ضربان قلب بین ۴۰ تا ۶۰ ضربه در دقیقه یا حتی کمتر در طول خواب طبیعی تلقی می‌شود. با این حال، در برخی موارد، این کاهش ضربان قلب، میتواند شدیدتر باشد یا با شرایط پزشکی دیگری مانند آپنه خواب یا برخی آریتمی‌های قلبی مرتبط باشد. عوامل دیگری مانند مصرف داروهایی چون بتابلاکرها نیز، می‌توانند بر کاهش ضربان قلب در خواب تأثیر بگذارند.
دلایل کاهش ضربان قلب در خواب
ضربان قلب پائین در خواب معمولاً یک فرآیند طبیعی است، که به دلیل تغییرات فیزیولوژیک بدن در هنگام استراحت رخ می‌دهد. اما در برخی موارد، این کاهش میتواند ناشی از مشکلات زمینه‌ای باشد. در ادامه به بررسی دلایل مختلف ضربان قلب پائین در خواب می‌پردازیم:
عملکرد طبیعی سیستم عصبی
بدن ما توسط دو بخش از سیستم عصبی خودکار (اتونوم) کنترل می‌شود:
- سیستم سمپاتیک؛ مسئول افزایش ضربان قلب و آماده‌سازی بدن برای فعالیت‌های بدنی و استرس است.
- سیستم پاراسمپاتیک؛ وظیفه کاهش ضربان قلب و ایجاد آرامش را بر عهده دارد.
در هنگام خواب، فعالیت سیستم پاراسمپاتیک افزایش می‌یابد، که باعث کاهش ضربان قلب و فشار خون می‌شود. این یک واکنش طبیعی بدن برای حفظ انرژی و بهبود فرایندهای ترمیمی در طول شب است.
سطح پایین فعالیت بدنی و متابولیسم
در طول خواب، بدن در وضعیت استراحت کامل قرار دارد و نیاز به اکسیژن و انرژی کاهش پیدا می‌کند. به همین دلیل، قلب نیازی ندارد که با سرعت بالا خون را پمپاژ کند، پس ما کاهش ضربان قلب در خواب را شاهد خواهیم بود.
تغییرات هورمونی در هنگام خواب
هورمون‌هایی مانند ملاتونین، که هنگام خواب ترشح می‌شوند، می‌توانند باعث کاهش ضربان قلب شوند. ملاتونین به تنظیم ریتم شبانه‌روزی بدن کمک می‌کند و با کاهش تحریک سیستم سمپاتیک، ضربان قلب را کاهش می‌دهد.
فیتنس قلبی و ورزشکاران
افرادی که به طور منظم ورزش می‌کنند، معمولاً قلب قوی‌تر و کارآمدتری دارند. قلب این افراد میتواند با ضربان‌های کمتر، مقدار کافی از خون را پمپاژ کند. در نتیجه، در هنگام خواب، ضربان قلب این افراد ممکن است به کمتر از ۴۰ ضربه در دقیقه برسد که طبیعی محسوب می‌شود.
مشکلات پزشکی و شرایط خاص
در برخی موارد، کاهش ضربان قلب در خواب میتواند نشانه‌ای از مشکلات زمینه‌ای باشد:
- برادیکاردی (Bradycardia)؛ وضعیتی که در آن ضربان قلب بیش از حد پایین است (کمتر از ۶۰ ضربه در دقیقه در افراد غیرورزشکار) و میتواند ناشی از مشکلات الکتریکی قلب باشد.
- آپنه خواب؛ در این بیماری، راه‌های هوایی به‌طور موقت بسته می‌شوند که منجر به کاهش اکسیژن و تغییرات ناگهانی در ضربان قلب می‌شود.
- اختلالات تیروئید؛ کم‌کاری تیروئید میتواند باعث کاهش سرعت متابولیسم و در نتیجه کاهش ضربان قلب شود.
- مصرف برخی داروها؛ داروهایی مانند مسدودکننده‌های بتا و داروهای ضدافسردگی می‌توانند باعث کاهش ضربان قلب شوند.
ضربان قلب پایین در خواب چه خطراتی دارد؟
ضربان قلب پایین در خواب، اگرچه در اکثر موارد عادی است و علائمی ایجاد نمی‌کند، اما میتواند خطراتی را به همراه داشته باشد. مهم‌ترین خطر این وضعیت، گردش خون ناکافی در بدن، به‌ویژه در مغز و اندام‌های حیاتی است. این کاهش جریان خون میتواند منجر به علائمی مانند سرگیجه، خستگی و ضعف، تنگی نفس، غش کردن، مه مغزی و گیجی، و درد قفسه سینه شود.
پس ضربان قلب پایین در خواب همیشه بی‌خطر نیست و در برخی موارد، میتواند نشانه‌ای از آریتمی قلبی در خواب باشد. این وضعیت ممکن است، به دلیل مشکلاتی در سیستم الکتریکی قلب ایجاد شود و نیاز به بررسی تخصصی داشته باشد.
لازم به ذکر است، که این علائم ممکن است الزاماً در طول خواب بروز نکنند و از فردی به فرد دیگر متفاوت باشند. در صورتی که برادی آریتمی (ضربان قلب کند نامنظم) در طول روز نیز ادامه یابد، فرد ممکن است این علائم را تجربه کند. همچنین، در افرادی که دچار آپنه خواب هستند، علائمی مانند خروپف، وقفه‌های تنفسی و بیدار شدن‌های مکرر در شب نیز ممکن است مشاهده شود. توصیه می‌شود در صورت مشاهده هر یک از این علائم یا تشدید آنها، حتماً با پزشک مشورت شود تا علل زمینه‌ای شناسایی و درمان مناسب ارائه گردد. Sleep bradycardia (sinus bradycardia): Symptoms and treatment (medicalnewstoday.com)
محدوده ی غیرطبیعی ضربان قلب در افراد
همانطور که گفته شده، محدوده‌ی طبیعی ضربان قلب در حالت استراحت برای اکثر افراد بین ۶۰ تا ۱۰۰ ضربه در دقیقه است. با این حال، در افراد ورزشکار، ضربان قلب طبیعی در حالت استراحت ممکن است تا ۴۰ ضربه در دقیقه نیز کاهش یابد؛ چرا که قلب نسبتا قوی تری دارند که در حالت استراحت، با ضربان های پایین تری نسبت به افراد معمولی میتواند نیاز های بدن را تکمیل کند.
ضربان قلب غیرطبیعی یا آریتمی زمانی رخ می‌دهد که در شرایط طبیعی بدن، ضربان قلب از این محدوده خارج شود. ضربان قلب بالاتر از ۱۰۰ ضربه در دقیقه، به عنوان تاکی‌کاردی و کمتر از ۶۰ ضربه در دقیقه به عنوان برادیکاردی شناخته می‌شود. علاوه بر سرعت غیرطبیعی، احساس لرزش در قفسه سینه یا پرش ضربان قلب نیز، میتواند نشانه‌ای از ریتم غیرطبیعی قلب باشد.
این اختلالات ریتم قلب می‌توانند باعث پمپاژ ناکارآمد خون و در نتیجه گردش خون ضعیف در بدن شوند؛ که میتواند منجر به کاهش اکسیژن‌رسانی به اندام‌های مختلف بدن و حتی آسیب به آنها گردد. اگرچه در اکثر موارد، آریتمی های قلبی بی‌خطر هستند، اما در برخی موارد می‌توانند علائم ناراحت‌کننده‌ای مانند سرگیجه، تپش قلب، احساس کوبش در قفسه سینه، غش، تنگی نفس، ضعف یا خستگی ایجاد کنند. در صورت عدم درمان برخی انواع آریتمی‌های قلبی، می‌توانند منجر به مرگ ناگهانی قلبی شوند.
آیا کاهش ضربان قلب در خواب سبب مرگ می شود؟
بر اساس آنچه گفته شد، ضربان قلب پایین یا برادیکاردی در اکثر افراد کاملاً طبیعی و بی‌خطر است. اما در برخی افراد، این وضعیت میتواند نشان‌دهنده‌ی مشکلی جدی باشد. زمانی که ضربان قلب به حدی کاهش می‌یابد، که خون کافی برای تأمین نیازهای خود قلب پمپاژ نمی‌شود، خطرات جدی‌تری بروز می‌کند.
در این شرایط، علاوه بر علائمی مانند خستگی مفرط، سرگیجه و تنگی نفس، در موارد شدید و درمان نشده برادیکاردی میتواند منجر به ایست قلبی و حتی مرگ شود. بنابراین، اگرچه ضربان قلب پایین در خواب معمولاً طبیعی است، اما در صورت وجود علائم هشداردهنده یا تداوم آن در طول روز، مراجعه به پزشک و بررسی دقیق وضعیت قلبی-عروقی ضروری است، تا از بروز عوارض جدی و تهدیدکننده‌ی حیات جلوگیری شود.
درمان ضربان قلب پایین در خواب
درمان ضربان قلب پایین در خواب بستگی به علت آن دارد. اگر کاهش ضربان قلب ناشی از یک فرآیند طبیعی باشد (مثلاً در ورزشکاران)، معمولاً نیازی به درمان خاصی نیست. اما اگر برادیکاردی شبانه ناشی از مشکلات قلبی یا سایر بیماری‌ها باشد، روش‌های درمانی متناسب با علت اصلی تجویز می‌شود.
اصلاح سبک زندگی و اقدامات پیشگیرانه
در برخی موارد، تغییرات سبک زندگی میتواند به بهبود ضربان قلب پائین در خواب کمک کند:
- ورزش منظم؛ انجام ورزش‌های هوازی مانند پیاده‌روی و دوچرخه‌سواری میتواند سلامت قلب را بهبود ببخشد.
- مدیریت استرس؛ کاهش استرس از طریق مدیتیشن، یوگا و تمرینات تنفسی میتواند فعالیت سیستم عصبی خودکار را متعادل کند.
- رژیم غذایی مناسب؛ مصرف غذاهای حاوی پتاسیم، منیزیم و امگا ۳ (مانند ماهی، آجیل و سبزیجات برگ‌سبز) برای سلامت قلب مفید است.
- خواب کافی و منظم؛ بی‌خوابی یا کیفیت پایین خواب میتواند ضربان قلب را تحت تأثیر قرار دهد.
درمان بیماری‌های زمینه‌ای
اگر کاهش ضربان قلب در خواب به علت یک بیماری خاص باشد، درمان آن بیماری میتواند مشکل را برطرف کند.
- درمان آپنه خواب: اگر ضربان قلب پائین در خواب ناشی از آپنه خواب باشد، استفاده از دستگاه CPAP (فشار مثبت مداوم راه هوایی) میتواند مشکل را حل کند.
- کم‌کاری تیروئید: اگر تیروئید کم‌کار باشد، پزشک ممکن است داروهای هورمونی تجویز کند.
- اصلاح الکترولیت‌های بدن: عدم تعادل الکترولیت‌ها (مانند پتاسیم یا کلسیم پایین) میتواند ضربان قلب را کاهش دهد. پزشک ممکن است مکمل‌های الکترولیتی تجویز کند.
بررسی و تنظیم داروها
برخی داروها مانند مسدودکننده‌های بتا، داروهای ضدافسردگی، یا داروهای ضداضطراب ممکن است ضربان قلب را کاهش دهند. در این موارد، پزشک ممکن است دوز دارو را تغییر دهد یا جایگزین مناسبی تجویز کند.
استفاده از دستگاه ضربان‌ساز (Pacemaker)
اگر ضربان قلب پائین در خواب شدید باشد و باعث علائمی مانند غش، سرگیجه یا خستگی مزمن شود، پزشک ممکن است ضربان‌ساز قلبی (پیس‌میکر) را توصیه کند. این دستگاه کوچک در زیر پوست کاشته شده و با ارسال سیگنال‌های الکتریکی به قلب، ضربان آن را تنظیم می‌کند.
نظارت و پیگیری پزشکی
اگر ضربان قلب پایین در خواب بدون علائم خطرناک باشد، ممکن است نیازی به درمان خاصی نباشد، اما بهتر است با نظارت منظم، سلامت قلب بررسی شود. پزشک ممکن است الکتروکاردیوگرام (ECG) یا هولتر مانیتورینگ تجویز کند تا وضعیت ضربان قلب را در طول شب بررسی کند.
درمان ضربان قلب پایین در خواب در کلینیک آریتمی تهران
درمان ضربان قلب پایین یا برادیکاردی، به نوع و شدت آریتمی بستگی دارد و از تغییرات ساده در سبک زندگی گرفته تا استفاده از داروهای خاص و در مواردی، کاشت باتری قلب (ضربان‌ساز) را شامل می‌شود. در این راستا، کلینیک آریتمی تهران با برخورداری از متخصصان برجسته‌ای چون دکتر افتخارزاده و دکتر میرمعصومی، خدمات تخصصی و پیشرفته‌ای در زمینه تشخیص و درمان انواع آریتمی‌ها و مشکلاتی همچون ضربان قلب پائین در خواب ارائه می‌دهد.
