سنکوپ چیست و راه‌های تشخیص آن چیست؟

سنکوپ (syncope) یا غش کردن نوعی اختلال هوشیاری گذرا بوده که فرد برای مدت کوتاهی هوشیاری خود را از دست می‌دهد. شاید این عارضه را با نام های سنکوپ مغری یا سنکوپ قلبی نیز بشناسید اما لازم است بدانید عارضه سنکوپ کردن به عملکرد مغز  ارتباطی ندارد و از نارسایی‌های قلبی ناشی می‌شود.

علت سنکوپ می تواند به عوامل متفاوتی ارتباط داشته باشد اما بالا رفتن سن را باید مهم ترین متغیر برای سنکوپ کردن نامید. 34 درصد افرادی که فشار خون مزمن دارند حداقل یکبار در طول عمر خود با عارضه غش کردن و سنکوپ را تجربه می کنند که این آمار در بین افرادی که بیماری های قلبی دارند بالاتر می رود.

نکته رایج در این موضوع مراجعه اکثر افراد به متخصص مغز و اعصاب بعد از این حادثه است زیرا برداشت فرد ارتباط از دست دادن هوشیاری و مغز است در صورتی که نزدیک به 99 درصد موارد منشاء قلبی است و مکانیسم وقوع آن عدم رسیدن خون به مغز است اگر حدود 5 ثانیه خون به مغز نرسد قسمت هوشیار مغز از کار می‌افتد، معمولا این مشکل گذراست اگر گذرا نباشد ایست قلبی نامیده می‌شود.

سنکوپ به هر دلیلی می‌تواند رخ دهد که از جمله افت فشار خون، افت ضربان قلب، آريتمی قلبی، بلوك گذرا قلبی، بعضي از بيماری‌ها مانند HCM يا تنگی آئورت اشاره نمود.

سنکوپ انواع مختلفی دارد که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به سنکوپ قلبی اشاره نمود. برخی بیماری‌های قلبی و عروقی نظیر آریتمی قلبی (Cardiac Arrhythmia) که ضربان قلب را دستخوش تغییراتی می‌کنند، می‌توانند در نهایت منجر به سنکوپ قلبی شوند.

در این مقاله قصد داریم درباره انواع مختلف سنکوپ و روش‌های تشخیص آن‌ها صحبت کرده و انواع حالت های سنکوپ قلبی را به طور خاص معرفی نماییم.

سنکوپ چیست؟

وقتی خون در بدن جریان پیدا می‌کند باید به هر بافت و ارگان به اندازه کافی خونرسانی انجام شود. سیستم عصبی خودمختار بدن (ANS) به طور کاملا مستقل و بدون اینکه نیازی به توجه ما داشته باشد، تمامی فعالیت‌های حیاتی بدن نظیر ضربان قلب، تنفس و فشار خون را کنترل می‌کند.

در صورتی که به هر دلیلی خون به اندازه کافی به مغز نرسد، فرد دچار از حال رفتگی و غش می‌شود. به این حالت که گاهی طی مدت زمان خیلی کوتاهی رخ می‌دهد، سنکوپ می‌گویند.

ممکن است افرادی که به سنکوپ دچار می‌شوند فقط چند ثانیه در حالت غش باقی بمانند و خیلی زود به هوش آیند؛ اما احساس گیجی بعد از بیهوش شدن می‌تواند تا لحظاتی طولانی ادامه پیدا کند.

به طور کلی، علت عمده بروز این حالت می‌تواند در اثر کاهش ناگهانی فشار خون، کاهش شدت ضربان قلب و یا کم شدن حجم خون در گردش در بدن باشد. لازم است بدانيد گاهي علي‌رغم همه بررسی‌ها علت سنكوپ ناشناخته می‌ماند.

انواع سنکوپ کدام‌اند و چه مشکلاتی ایجاد می‌کنند؟

سنکوپ انواع متفاوتی دارد که در هر شخص بر اساس شرایط سلامتی وی می‌تواند بروز کند. برخی از مهم‌ترین انواع آن را در این قسمت معرفی می‌کنیم.

سنکوپ وازوواگال (Vasovagal Syncope)

سنکوپ وازوواگال که گاهی با نام سنکوپ قلبی عصبی هم شناخته می‌شود، یکی از شایع‌ترین نوع سنکوپ به شمار می‌رود. سنکوپ وازوواگال عمدتا در افرادی که دچار افت ناگهانی فشار خون می‌شوند رخ می‌دهد؛ در نتیجه بروز این حالت، خون‌رسانی به مغز کاهش پیدا می‌کند.

در هنگام بلند شدن فرد، خون در قسمت‌های تحتانی بدن و زیر دیافراگم جمع شده و ته نشین می‌گردد. در چنین شرایطی سیستم عصبی خودمختار بدن و قلب با هم هماهنگ می‌شوند تا فشار خون در بدن ثابت باقی بماند اما افراد مبتلا به سنکوپ وازوواگال گاهی به وضعیتی می‌رسند که اصطلاحا افت فشار ارتواستاتیک (Orthostatic Hypotension) نامیده می‌شود.

در نتیجه این حالت، وقتی بیمار می‌ایستد علی‌رغم انتظار عروق خونی، کوچک‌تر نخواهند شد. به این ترتیب، خون در پاها جمع شده و فشار خون را خیلی سریع کاهش می‌دهد.

سنكوپ رفلكسي (Reflex syncope)

سنکوپ رفلکسی یکی از زیرمجموعه‌های سنکوپ وازوواگال به حساب می‌آید که به سیستم عصبی مرتبط می‌شود. در واقع، هر گاه شرایط عصبی ویژه‌ای منجر به سنکوپ گردد، آن را سنکوپ رفلکسی می‌نامند. برخی از مهم‌ترین عواملی که در نهایت می‌توانند منجر به سنکوپ رفلکسی شوند، عبارت‌اند از:

• تشنگی و کم آبی شدید بدن
• تنش‌ها و استرس‌های عاطفی شدید
• داشتن اضطراب
• وجود احساس ترس شدید
• تشدید درد در حد غیرمتعارف
• احساس گرسنگی شدید
• مصرف غیر اصولی نوشیدنی‌های الکلی و یا مواد مخدر
• تنفس خیلی سریع و ورود حجم زیادی از اکسیژن و دفع سریع کربن دی اکسید
• سرفه کردن شدید
• چرخاندن گردن و یا پوشیدن لباس با یقه خیلی تنگ
• ادرار کردن (Micturition Syncope)

سنکوپ وضعیتی (Postural Syncope) یا افت فشار خون وضعیتی

سنکوپ وضعیتی در اثر تغییرات ناگهانی وضعیت بدن مانند نشستن و برخاستن به طور ناگهانی و یا دراز کشیدن سریع رخ می‌دهد. در واقع، در اثر تغییر وضعیت ناگهانی، فشار خون فرد تغییرات شدیدی پیدا کرده و به این ترتیب، منجر به سنکوپ خواهد شد. از رایج ترین انواع سنکوپ در اطفال بر اثر افت فشار خون اتفاق می افتد.

سنکوپ عصبی (Neurologic Syncope)

افرادی که تجربه اختلالات مغزی نظیر تشنج، صرع، سکته مغزی و یا حمله ایسکمی گذرا (TIA) را داشته اند، ممکن است در معرض خطر سنکوپ قرار بگیرند. البته در موارد نادری هم بیماری‌هایی نظیر میگرن و هیدروسفالی فشار نرمال (Normal Pressure Hydrocephalus) منجر به سنکوپ خواهند شد.

سندرم تاکی کاردی ارتواستاتیک وضعیتی (POTS)

اگر فرد از حالت دراز کشیده و یا نشسته، خیلی سریع بایستد و تغییر وضعیت دهد، ممکن است دچار وضعیت تاکی کاردی ارتواستاتیک شود.

به این بیماری پاتس POTS  گفته می‌شود و علت اصلی آن اختلال سیستم سمپاتیک و پاراسمپاتیک است که ضربان قلب برای جبران فشار خون و حجم خون به جا مانده در سیاهرگ‌های اندام تحتانی، به صورت ناگهانی افزایش می‌یابد از جمله روش‌های تشخیصی برای این بیماری تست تیلت است.

سنکوپ قلبی (Cardiac Syncope) چیست و چرا رخ می‌دهد؟

برای افرادی که به بیماری‌های قلبی عروقی دچار شده‌اند، ممکن است حالت سنکوپ قلبی به وجود آید. زیرا تغییرات ضربان قلب و یا افت و خیز فشار خون در چنین شرایطی می‌تواند سنکوپ را در پی داشته باشد.

برخی از مهم‌ترین بیماری‌ها و نارسایی‌های قلبی که منجر به سنکوپ قلبی می‌شوند عبارت‌اند از:

• ریتم غیرطبیعی قلب یا آریتمی (تاکی کاردی و برادی کاردی)
• مسدود شدن جریان خون در قلب در اثر مشکلات ساختاری این بافت
• مسدود شدن عروق خونی قلب (Myocardial Ischemia)
• بیماری‌های دریچه قلب
• تنگی دریچه آئورت

افرادی که به سنکوپ قلبی دچار می‌شوند، ممکن است هیچ گونه سابقه بیماری قلبی نداشته باشند. در چنین مواقعی بیمار به صورت سرپایی درمان شده و مرخص می‌شود. اما اگر پزشک متخصص قلب و عروق متوجه وجود مشکل خاص و یا نارسایی قلبی شد، لازم است ارزیابی‌های بیشتری انجام گیرد.

افراد مشکوک به آمبولی ریه، ایسکمی قلبی، آریتمی قلب و یا یکی از موارد گفته شده در بالا، باید حتما در بیمارستان بستری شده و پیش از حاد شدن شرایط، وضعیت آن‌ها بررسی گردد.

برای افرادی که در سنین بالای 70 سالگی به سر می‌برند، سنکوپ ممکن است همواره تکرار شود. این حالت می‌تواند ناشی از وجود بیماری‌های قلبی جدی، فیبریلاسیون دهلیزی و نارسایی‌های قلبی باشد.

سنکوپ قلبی چگونه تشخیص داده می‌شوند؟

در صورتی که تاکنون با یکی از حالت‌های سنکوپ مانند سنکوپ قلبی روبرو شده‌اید، بهتر است به یک پزشک متخصص قلب و عروق معتبر و شناخته شده مراجعه کنید.

متخصص قلب و عروق برای اینکه اطلاعات کاملی از وضعیت شما به دست آورد لازم است برخی موارد را درباره نحوه بروز سنکوپ بداند. برای مثال، پیش از اتفاق افتادن سنکوپ، چه علائمی مشاهده می‌کنید؟ یا اینکه در چه حالت‌هایی احتمال بروز سنکوپ بیشتر است؟ در ادامه به برخی از آزمایش‌های تشخیصی مربوط به سنکوپ اشاره می‌کنیم.

تست تیلت (Tilt Test)

انجام تست تیلت باعث می‌شود تا ضربان قلب و فشار خون در حالت‌های مختلفی مانند نشسته، خوابیده و ایستاده اندازه‌گیری شود.

آزمایش خون

بررسی خون و وضعیت متابولیسمی بدن می‌تواند به علت بروز این حالت کمک نماید.

گرفتن نوار قلب (ECG)

در این نوع آزمایش، تکنسین تعدادی الکترود بر روی سینه فرد قرار می‌دهد تا فعالیت سیگنالی قلب ثبت شده و نارسایی‌های موجود تشخیص داده شود.

تست ورزش یا تست استرس

طی تست ورزش، بیمار را به انجام ورزش با تردمیل و یا دوچرخه ثابت مشغول می‌کنند تا نوار قلب، فشار خون و تنفس او اندازه گیری شود.

هولتر مانیتورینگ قلبی

هولتر قلبی دستگاه کوچک و سبکی است که برای ثیت و پایش ریتم قلب در بازه زمانی 24 ساعت الی یک هفته استفاده می‌شود.

اکوکاردیوگرام (Echocardiogram) یا اکوی قلب

اکوی قلب یک تصویربرداری ویدیویی وزنده از وضعیت تپش قلب و عملکرد بافت‌های مجاور فراهم می‌کند.

آزمایش همودینامیک

طی آزمایش همودینامیک، فشار خونی که در رگ‌های بدن جریان پیدا می‌کند اندازه گیری می‌شود. این اندازه گیری‌ها در زمانی صورت می‌گیرد که ماهیچه قلب در حالت انقباضی باشد. در این آزمایش نیز باید از مواد رادیواکتیو تزریق شده استفاده نمود.

بررسي سيستم اتونوم عصبي (Autonomic Reflex Testing)

در این مرحله مجموعه‌ای از آزمایش‌های مختلف باید انجام شود تا سرعت واکنش سیستم عصبی خودکار بررسی گردد. طی این آزمایش با اعمال محرک‌های خاص، فشار خون، جریان خون، ضربان قلب، دمای پوست و وضعیت تعریق ارزیابی می‌گردد و در واقع پاسخ صحیح سیستم سمپاتیک و پاراسمپاتیک بررسی می‌شود.

لوپ ريكوردر (ILR)

ريكوردر ريتم قلب قابل کاشت (ILR) یک دستگاه کوچک است که  زیر پوست سینه در سمت چپ استخوان جناق  شما کاشته می‌شود. ILR این قابلیت را دارد که فعالیت الکتریکی قلب را به دو صورت ثبت کند. اول، با توجه به محدوده ضربان قلب تعیین شده توسط پزشک بطور اتوماتيك ضبط می‌شود.

اگر ضربان قلب به پایین‌ترین حد تعريف شده (مثلا ٤٠) برسد، ILR به طور خودکار شروع به ثبت می‌کند. به همین ترتیب، اگر ضربان قلب به حد بالاي تعريف شده مثلا ١٥٠  عدد در دقيقه افزایش یابد، ريتم قلب بدون اطلاع بیمار ثبت می‌شود.

راه دوم ضبط از طریق “فعال کننده” است که به موجب آن می‌توانید با فشار دادن یک دکمه روی فعال کننده، ثبت ريتم قلب را فعال کنید. هنگامی که علائمی مانند تپش قلب، احساس آريتمي، سبکی سر یا سرگیجه را احساس می‌کنید می‌توانید از فعال کننده استفاده کنید.

برای شروع ضبط، کافی است فعال کننده بیمار را روی ILR  قرار دهید و دکمه را فشار دهید. در صورت موفقیت آمیز بودن ضبط، چراغ سبز چشمک می‌زند. ريتم قلب ثبت شده در ILR ذخیره می‌شود. پزشک شما می‌تواند هر دو رویداد خودکار و فعال شده توسط بيمار را در طول یک ويزيت معمول در مطب با استفاده از یک برنامه و  دستگاه  ویژه، که شبیه یک کامپیوتر لپ تاپ است، مشاهده کند.

آزمایش‌های تکمیلی دیگر

برخی از موارد دیگر نیز وجود دارند که در شرایط خاص توسط پزشک متخصص تجویز می‌شوند:

• مطالعات الکتروفیزیولوژی
• اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT)

نکته درمانی مهم در سنکوپ

در سنکوپ باید حتما بیمار معاینه شود و علت بیماری مشخص گردد اگر علت وقوع این حالت مشکلات شدید قلبی باشد ممکن است در وقوع بعدی به ایست قلبی تبدیل شود و حیات فرد را تهدید کند.

البته توجه داشته باشید که نباید نگران بیماری‌های شدید قلبی باشید زیرا در اکثر موارد بیماری شدید وجود ندارد و سنگوپ در اثر یک تحریک عصبی، که به قلب ارسال شده مانند دیدن خون یا صحنه ناراحت کننده ایجاد می‌شود اما معاینات پس از سنکوپ می‌تواند موجب آرامش خاطر فرد و جلوگیری از اتفاقات ناگور آینده باشد.

اگر تجربه سنگوپ یا به اصطلاح رایج غش را داشته‌اید حتما برای چکاپ قلبی به کلینیک آریتمی توانیر در تهران واقع در خیابان ولیعصر مراجعه نمایید

منابع:

• https://my.clevelandclinic.org
• https://www.heart.org