پروپرانول، یک داروی قلبی عروقی است که برای درمان مشکلات قلبی و عروقی مانند فشار خون بالا، آنژین صدری، ریتم‌های غیرطبیعی قلب و همچنین برای پیشگیری از میگرن استفاده می‌شود. استفاده از پرانول در درمان آریتمی قلبی، یک استراتژی درمانی ثابت شده با تاریخچه موفقیت آمیز است. آریتمی‌های قلبی به ضربان‌های نامنظم قلب اطلاق می‌شوند، که از تپش‌های بی‌ضرر تا وضعیت‌های تهدیدکننده زندگی را در بر می‌گیرند.
پروپرانولول (پروپرانول)، یک مسدودکننده گیرنده‌های بتا آدرنرژیک غیرانتخابی است، که به مدت طولانی یکی از داروهای اصلی درمان آریتمی‌های قلبی بوده است. در این مقاله، مکانیسم‌های اثر پروپرانولول در درمان آریتمی‌های قلبی، خواص داروشناسی آن، کاربردهای بالینی و دستورالعمل‌های کنونی حاکم بر استفاده از آن را بررسی خواهیم کرد.
مکانیسم اثر پروپرانول بر قلب
پروپرانولول به دسته دارویی بتابلاکرها تعلق دارد؛ مکانیسم اصلی اثر آن مهار گیرنده‌های بتا آدرنرژیک، به ویژه گیرنده‌های بتا 1 و بتا 2 است.
با مسدود کردن این گیرنده‌ها، پروپرانول چندین اثر روی سیستم قلبی عروقی اعمال می‌کند، که در مدیریت آریتمی‌های قلبی حیاتی هستند.
- کاهش ضربان قلب: پرانول با کاهش اثرات نوراپی‌نفرین و اپی‌نفرین روی قلب، موجب کند شدن ضربان قلب می‌شود. این موضوع به ویژه در درمان تاکی‌آریتمی‌ها، مانند فیبریلاسیون دهلیزی و تاکی‌کاردی بطنی فوقانی حائز اهمیت است.
- کاهش انقباض‌پذیری: با مهار گیرنده‌های بتا آدرنرژیک روی سلول های عضلانی قلب، پروپرانولول نیروی انقباضات قلب را کاهش می‌دهد. این اثر می‌تواند در پیشگیری و درمان آریتمی‌های ناشی از افزایش بیش از حد انقباض‌پذیری، مانند تاکی‌کاردی بطنی مفید باشد.
- سرکوب هدایت نابجای محرک‌ها: پروپرانول می‌تواند مسیرهای فرعی در قلب را مسدود کند؛ همان‌طور که در سندرم ولف – پارکینسون – وایت دیده می‌شود و بدین ترتیب، از تاکی‌کاردی‌های بازگشتی پیشگیری کند.
- بهبود تعادل عرضه و تقاضای اکسیژن: این دارو با کاهش ضربان قلب و انقباض‌پذیری، تقاضای اکسیژن میوکارد را کاهش می‌دهد که می‌تواند در موارد بیماری عروق کرونر یا اسپاسم عروق کرونر که ممکن است منجر به آریتمی شوند، بسیار حیاتی باشد.
خواص داروشناسی پروپرانولول
پروپرانولول یک داروی چربی دوست با زیست‌فراهمی بالا، هنگام مصرف خوراکی است. حداکثر غلظت پلاسمایی آن ۱ تا ۲ ساعت پس از مصرف به دست می‌آید؛ و نیمه‌عمر آن نسبتاً کوتاه و معمولاً حدود ۴ تا ۶ ساعت است، که نیاز به مصرف چندین نوبت در روز را در برخی موارد ضروری می‌سازد.
این دارو، به طور گسترده‌ای توسط کبد متابولیزه شده و عمدتاً از طریق ادرار دفع می‌شود. این خواص دارویی به اثربخشی آن در مدیریت آریتمی‌های قلبی کمک می‌کنند.
از دیگر دارو هایی که در درمان آریتمی استفاده می شود، می توان به داروهای آنتی کواگولان اشاره کرد. برخی مزیت‌های این داروها مانند اثربخشی سریع، آن‌ها را از وارفارین متمایز ساخته است. این داروها را در علم پزشکی تحت عنوان داروهای نواک (NOAK) می‌شناسند.
کاربردهای بالینی پروپرانول در بیماری های قلبی
استفاده از پروپرانول در درمان آریتمی قلبی، کارآزمایی و به خوبی مستند شده است. در اینجا، کاربردهای آن را در انواع مختلف آریتمی‌ها و اثربخشی آن، در سناریوهای خاص بالینی را بررسی خواهیم کرد.
فیبریلاسیون دهلیزی
پروپرانولول اغلب، در مدیریت حاد فیبریلاسیون دهلیزی به کار می‌رود؛ به ویژه هنگامی‌که این آریتمی، با شرایطی مانند هیپرتیروئیدی همراه باشد. این دارو می‌تواند به کنترل ضربان قلب کمک کند و از خطر بروز نارسایی همودینامیک بکاهد.
در فیبریلاسیون دهلیزی مزمن، گاهی برای کنترل ضربان به همراه داروهای ضدآریتمی یا به عنوان بخشی از یک استراتژی درمانی جامع به کار می‌رود. Early Rhythm-Control Therapy in Patients with Atrial Fibrillation | New England Journal of Medicine (nejm.org)
تاکی‌کاردی بطنی فوقانی
پروپرانول در درمان تاکی‌کاردی بطنی فوقانی بسیار مؤثر است؛ به ویژه در مواردی که آریتمی، توسط مدارهای بازگشتی شامل گره دهلیزی بطنی القا می‌شود. پروپرانول به صورت داخل وریدی در مواقع اورژانسی یا به صورت خوراکی برای درمان بلند مدت تجویز می‌شود.
آریتمی‌های بطنی
در حالی که بتابلاکرها به طور کلی در برخی آریتمی‌های بطنی، مانند تورساد دِ پوانت منع مصرف دارند؛ پروپرانول می‌تواند در موارد خاصی مفید باشد. به عنوان مثال، این دارو در مدیریت تاکی‌کاردی بطنی پلی‌مورفیک کاتکول آمینرژیک به کار می‌رود. 2015 ESC Guidelines for the management of patients with ventricular arrhythmias and the prevention of sudden cardiac death: The Task Force for the Management of Patients with Ventricular Arrhythmias and the Prevention of Sudden Cardiac Death of the European Society of Cardiology (ESC). Endorsed by: Association for European Paediatric and Congenital Cardiology (AEPC) – PubMed (nih.gov)
آریتمی‌ها در بیماری عروق کرونر قلب
پروپرانولول برای پیشگیری و مدیریت آریتمی‌ها، در بیماران مبتلا به بیماری عروق کرونر قلب به کار می‌رود. این دارو با کاهش نیاز میوکارد به اکسیژن، از بروز آریتمی‌های بطنی تهدیدکننده حیات مانند فیبریلاسیون و تاکی‌کاردی بطنی جلوگیری می‌کند.
سندرم QT طولانی مادرزادی
در سندرم QT طولانی مادرزادی، پرانولول برای کاهش ضربان قلب و جلوگیری از بروز آریتمی‌های بطنی که می‌توانند منجر به مرگ ناگهانی قلبی شوند، به کار می‌رود.
پیشگیری از میگرن
پروپرانول گاهی برای پیشگیری از میگرن تجویز می‌شود؛ به ویژه در بیمارانی، که سابقه میگرن‌های همراه با اورا مثبت دارند (یک نوع خاص از میگرن است که با علائم حسی و بینایی قبل از شروع سردرد همراه است). اگرچه این مورد درمان مستقیم آریتمی قلبی نیست، ممکن است به طور غیرمستقیم توانایی آن در کاهش میگرن‌ها، از آریتمی‌های القاشده توسط استرس جلوگیری کند.
پروپرانول در سکته قلبی
پروپرانولول پس از سکته قلبی، و برای کاهش خطر فیبریلاسیون بطنی و سایر آریتمی‌ها تجویز می‌شود. این دارو، فعالیت الکتریکی قلب را ثبات می‌بخشد و احتمال ایجاد مدارهای بازگشتی در میوکارد آسیب‌دیده را کاهش می‌دهد.
منع مصرف پروپرانول در بیماران قلبی
در مواردی که بیماری های زمینه ای، ژنتیکی و اکتسابی اثرات مخربی به مراتب بیشتر از بیماری قلبی مانند آریتمی داشته باشند، پزشک دستور تجویز پروپرانول را صلاح نمیبیند.
در بیماران قلب و عروقی که با مشکلات زیر روبرو هستند، پروپرانول منع مصرف دارد:
- بانوان باردار و زنان شیرده
- بیماران کلیوی
- بیماران با تیروئید شدید
- سابقه ابتلا به فشار خون بالا
- مشکلات کبدی
- آسم و بیماری های تنفسی شدید
دستورالعمل‌های استفاده از پروپرانول در درمان آریتمی قلبی
استفاده از پروپرانول در درمان آریتمی قلبی، طبق دستورالعمل‌های بالینی معتبر انجام می‌شود. در اینجا، به برخی توصیه‌های کلیدی از مراجع شناخته شده در این زمینه می‌پردازیم:
- دستورالعمل‌های کالج و انجمن قلب آمریکا، پروپرانولول را به عنوان درمان درجه اول برای کنترل ضربان، در بیماران مبتلا به فیبریلاسیون دهلیزی یا فلوتر دهلیزی توصیه می‌کنند. پروپرانول همچنین، به عنوان درمان بیماران مبتلا به تاکی‌کاردی بطنی، به ویژه آن‌هایی که بیماری ساختاری قلب دارند، توصیه شده است. ACC/AHA/HRS 2008 Guidelines for Device-Based Therapy of Cardiac Rhythm Abnormalities | Circulation (ahajournals.org)
- دستورالعمل‌های انجمن قلب اروپا، پرانول را به عنوان درمان خط اول برای کنترل ضربان در فیبریلاسیون دهلیزی، به ویژه در بیمارانی که همزمان نارسایی قلبی دارند، توصیه می‌کند. ESC Guidelines on Ventricular Arrhythmias and the Prevention of Sudden Cardiac Death (escardio.org)
- در قلب‌شناسی کودکان، پروپرانولول معمولاً در کودکان مبتلا به برخی بیماری‌های مادرزادی قلب، مانند تترالوژی فالوت برای جلوگیری از آریتمی به کار می‌رود. میزان مصرف بر اساس سن و وزن تنظیم می‌شود.
اگرچه دستورالعمل‌ها توصیه‌های مهمی ارائه می‌دهند، مشخصات فردی بیمار مانند بیماری‌های همراه و منع مصرف‌ها، همیشه باید در تعیین مناسب بودن درمان با پرانول در نظر گرفته شوند.
دوزها و روش مصرف پرانول در مشکلات قلبی
دوز مناسب پروپرانولول برای آریتمی‌های قلبی بسته به نوع آریتمی، سن، وزن و وضعیت سلامتی کلی بیمار متفاوت است. تعیین دوز درست و نظارت بر واکنش بیمار توسط یک متخصص قلب و عروق، حیاتی است.
معمولاً دوز پروپرانول بین 10 تا 40 میلی‌گرم است که 2 تا 4 بار در روز مصرف می‌شود و در فرمولاسیون‌های خوراکی در دسترس است. در موارد شدید ممکن است تزریق وریدی تحت نظارت بالینی ضروری باشد.
عوارض جانبی احتمالی پروپرانول
استفاده از پرانول در درمان آریتمی قلبی به طور کلی ایمن است، اما فاقد عوارض جانبی نیست. بیماران و ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی باید عوارض جانبی احتمالی زیر را در نظر بگیرند:
- برادی‌کاردی؛ مکانیسم اثر پروپرانولول می‌تواند منجر به کاهش بیش از حد ضربان قلب شود که برای برخی بیماران، به ویژه برای افراد با سابقه با برادی‌کاردی قبلی، مشکل‌آفرین است.
- فشارخون پایین؛ پرانول می‌تواند موجب افت فشارخون شود و منجر به سرگیجه یا غش خصوصاً هنگام برخاستن ناگهانی گردد.
- برونکواسپاسم: بیماران مبتلا به آسم یا بیماری مزمن انسدادی ریوی ممکن است با مصرف قرص پروپرانولول به دلیل خواص مسدودکنندگی بتای غیرانتخابی آن دچار برونکواسپاسم شوند.
- خستگی و سردی اندام‌ها؛ برخی بیماران در حین مصرف پرانول احساس خستگی شدید و سردی دست و پاها گزارش می‌کنند.
- اثرات روان‌شناختی؛ پروپرانولول می‌تواند از سد خونی مغزی عبور کند و ممکن است در برخی افراد منجر به تغییرات خلقی، رؤیاهای پرجزئیات یا سایر اثرات روان‌شناختی شود.
- پنهان ماندن علائم هیپوگلیسمی؛ پرانول می‌تواند علائم معمول هیپوگلیسمی را پنهان کند و تشخیص و درمان آن را برای افراد دیابتی دشوار سازد.
- بیماری‌های تنفسی؛ پروپرانول باید با احتیاط در بیماران مبتلا به آسم یا بیماری مزمن انسدادی ریوی مصرف شود، زیرا می‌تواند منجر به تشدید برونکواسپاسم شود.
- تداخل‌های دارویی؛ قرص پروپرانولول می‌تواند با سایر داروها تداخل داشته باشد، بنابراین بررسی کامل داروهای مصرفی بیمار برای جلوگیری از عوارض ناخواسته ضروری است.
مهم است که در صورت بروز، بیماران این عوارض جانبی را با پزشک خود در میان بگذارند. مزایای استفاده از پروپرانول در درمان آریتمی قلبی، همیشه باید در برابر ریسک‌ها و عوارض جانبی احتمالی آن سنجیده شود. از آنجایی که ارتباط آریتمی قلبی و سیگار امری تایید شده است؛ لازم است پیش از شروع مصرف دارویی پروپرانول، این موضوع را با پزشک متخصص در میان بگذارید.
پروپرانول با کدام دارو ها تداخل دارویی دارد؟
این دارو می‌تواند با برخی داروها تداخل داشته باشد، که ممکن است اثرات جانبی یا کاهش اثربخشی هر دو دارو را به همراه داشته باشد. شناخت این تداخلات دارویی، برای جلوگیری از مشکلات جدی بسیار مهم است.
یکی از داروهایی که می‌تواند با پروپرانول تداخل داشته باشد، دیلتیازم و وراپامیل هستند که برای درمان مشکلات قلبی و عروقی استفاده می‌شوند. این داروها می‌توانند اثرات کاهنده ضربان قلب و فشار خون پروپرانول را تقویت کنند، که ممکن است منجر به افت شدید فشار خون یا برادی‌کاردی (کاهش غیرطبیعی ضربان قلب) شود.
داروهای ضد افسردگی مانند فلوکستین و پاروکستین نیز می‌توانند با پروپرانول تداخل داشته باشند. این تداخل ممکن است باعث افزایش سطح پروپرانول در خون شود، که خطر عوارض جانبی را افزایش می‌دهد. همچنین، داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای مانند آمی‌تریپتیلین، می‌توانند اثرات آرام‌بخش پروپرانول را تقویت کنند.
داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن و ناپروکسن نیز می‌توانند اثربخشی پرانول را کاهش دهند. این تداخل ممکن است منجر به کاهش کنترل فشار خون شود.
علاوه بر این، داروهای ضد دیابت مانند انسولین و متفورمین می‌توانند با پروپرانول تداخل کنند. پروپرانول می‌تواند علائم هیپوگلیسمی (کاهش قند خون) را پنهان کند، که این موضوع برای بیماران دیابتی می‌تواند خطرناک باشد.
داروهای دیگر مانند کلونیدین، رزرپین، و داروهای ضد آریتمی مانند آمیودارون نیز می‌توانند با پرانول تداخل داشته باشند. همچنین، مصرف همزمان الکل با پروپرانول می‌تواند اثرات جانبی این دارو را تشدید کند.
به همین دلیل، بسیار مهم است که قبل از شروع مصرف پروپرانول، تمام داروهای دیگری که مصرف می‌کنید را به پزشک خود اطلاع دهید تا از تداخلات دارویی جلوگیری شود و درمان بهینه‌ای داشته باشید.
استفاده از پروپرانولول در درمان آریتمی قلبی جمعیت‌های خاص
واکنش به دارو، در گروه های جمعیتی خاص ممکن است متفاوت باشد؛ آشنایی با تاثیر پرانول در گروه های مختلف جمعیتی از این نظر، بسیار حائز اهمیت است.
- بارداری: پروپرانول به طور کلی در دوران بارداری ایمن تلقی می‌شود، به ویژه در مواردی که فواید آن از ریسک‌های احتمالی بیشتر باشد. با این حال، باید با احتیاط مصرف شود و ممکن است نیاز به تنظیم دوز باشد.
- بیماران خردسال: پروپرانولول در قلب‌شناسی کودکان برای برخی آریتمی‌ها به کار می‌رود، اما تنظیم دوز بر اساس وزن کودک صورت می‌گیرد و نیاز به نظارت دقیق دارد.
- سالمندان: بیماران سالمند ممکن است، نسبت به قرص پروپرانولول حساسیت بیشتری داشته باشند و برای دستیابی به اثر درمانی مطلوب، ممکن است نیاز به مصرف دوز پایین‌تری داشته باشند.
نکته نهایی در ارتباط با استفاده از پرانول در درمان آریتمی قلبی
استفاده از پروپرانول در درمان آریتمی قلبی یک استراتژی درمانی آزمون شده و با ارزش در حوزه قلب و عروق است. اثربخشی آن در کاهش ضربان قلب، کنترل انقباض‌پذیری و سرکوب مسیرهای آریتمی‌زا آن را به یک جزء ضروری در مدیریت آریتمی تبدیل کرده است. اگرچه استفاده از آن تحت هدایت دستورالعمل‌های بالینی معتبر است، در نظر گرفتن ویژگی‌های فردی بیمار و نظارت دقیق برای عوارض ناخواسته بسیار حیاتی است.
پروپرانولول به طور انکارناپذیری نقش مهمی در بهبود کیفیت زندگی و پیامدهای افراد مبتلا به انواع آریتمی‌های قلبی ایفا کرده است. در صورت برخورد با هرگونه ناهنجاری قلبی از جمله انواع آریتمی‌ها، می‌توانید از کمک متخصصین زبده کلینیک آریتمی تهران – توانیر بهره‌مند شوید.
