گره دهلیزی بطنی (Atrioventricular node) ساختاری جهت تعریف عملکرد سامانه الکتریکی قلب به شمار می رود. نقش گره دهلیزی بطنی در ایجاد ارتباط الکتریکی بین دهلیز و بطن بوده که پس از ایجاد اولین تحریک الکتریکی از دهلیز راست، تکانه ها را به دسته های هیس منتقل می کند. جالب است بدانید حساس ترین بخش قلب در برابر سکته قلبی، گره دهلیزی بطنی بوده و بیشترین آسیب در این قسمت اتفاق می افتد.
مرکز شروع سیستم هدایت گر الکتریکی قلب را می توان گره دهلیزی بطنی معرفی کرد. گره AV یک مؤلفه بسیار مهم در حفظ عملکرد هماهنگ و کارآمد قلب است. در مقاله زیر به نگارش تیم متخصص کلینیک آریتمی توانیر پاسخ دقیقی به سوال گره دهلیزی بطنی کجاست؟، عملکرد گره دهلیزی بطنی، اختلالات گره دهلیزی بطنی و روند انتقال تکانه ها توسط این گره داده خواهد شد.
موقعیت و آناتومی گره AV
گره AV یک ساختار فشرده گره‌ای است که در دهلیز راست قلب و نزدیک به دریچه سه لتی واقع شده است. این گره بخش جدایی‌ناپذیر سیستم هدایت الکتریکی قلب است که اطمینان حاصل می‌کند سیگنال‌های الکتریکی تولید شده توسط سلول‌های پیس‌میکر قلب به درستی به بطن‌ها منتقل می‌شوند.
گره AV شامل چند ویژگی آناتومیک مهم است:
- موقعیت در دهلیز راست: گره AV در پایین دیواره بین دهلیزی واقع شده است که دهلیز راست و چپ را از هم جدا می‌کند. این موقعیت استراتژیک به آن اجازه می‌دهد سیگنال‌های الکتریکی را از دهلیزها دریافت کند و به بطن‌ها منتقل کند.
- بافت گره‌ای فشرده: گره AV یک ساختار کوچک و بیضوی شکل تشکیل شده از سلول‌های ماهیچه‌ای قلبی تخصصی است. این سلول‌ها بر خلاف سلول‌های ماهیچه‌ای انقباضی دهلیزها و بطن‌ها، بیشتر به عنوان سلول‌های هدایت‌کننده الکتریسیته عمل می‌کنند تا سلول‌های انقباضی.
- اسکلت فیبری: اطراف گره AV اسکلت فیبری وجود دارد که حمایت ساختاری و عایق‌بندی الکتریکی را فراهم می‌کند. این عایق‌بندی برای جلوگیری از فعال‌سازی الکتریکی زودرس بطن‌ها و حفظ انقباض متوالی مجاری قلب بسیار حیاتی است.
- اتصال به دهلیزها و بطن‌ها: گره AV از طریق یک شبکه از رشته‌های ماهیچه‌ای قلبی به دهلیزها متصل است. این شبکه به گره اجازه می‌دهد سیگنال‌های الکتریکی تولید شده در گره ضربان‌ساز را دریافت کند. از گره AV، ضربان‌های الکتریکی از طریق دسته هیس انتقال می‌یابند که در نهایت به شاخه‌های راست و چپ تقسیم می‌شوند و سیگنال را به بطن‌ها منتقل می‌کنند.
عملکرد گره دهلیزی بطنی قلب
مهم‌ترین ویژگی ساختار و عملکرد گره دهلیزی بطنی قلب، ایفای نقش دروازه الکتریکی بین دهلیزها و بطن‌هاست. این نقشی حیاتی در هماهنگ‌سازی انقباض قلب و اطمینان از اینکه بطن‌ها فقط پس از اتمام انقباض دهلیزها فعال می‌شوند، ایفا می‌کند. عملکردهای گره AV می‌تواند به شرح زیر خلاصه شود:
- تأخیر الکتریکی: یکی از مهم‌ترین عملکردهای گره AV ایجاد یک تأخیر جزئی در هدایت ضربان‌های الکتریکی از دهلیزها به بطن‌ها است. این تأخیر به دهلیزها اجازه می‌دهد منقبض شوند و خون خود را به بطن‌ها تخلیه کنند قبل از اینکه بطن‌ها منقبض شوند. این توالی هماهنگ رویدادها برای پمپاژ خون کارآمد و جلوگیری از انقباض همزمان که ناکارآمد است، ضروری است.
- محافظت در برابر بیش‌تحریکی: اسکلت فیبری اطراف گره AV به عنوان یک عایق عمل می‌کند و از ارتباط الکتریکی مستقیم بین دهلیزها و بطن‌ها جلوگیری می‌کند. این عایق‌بندی برای محافظت بطن‌ها از تحریک الکتریکی بیش از حد بسیار حیاتی است. اگر ضربان‌های الکتریکی از دهلیزها بدون هیچ تأخیر یا عایق‌بندی مستقیماً به بطن‌ها منتقل شوند، می‌توانند منجر به انقباضات آشفته و ناهماهنگ شوند؛ شرایطی که به عنوان فیبریلاسیون دهلیزی شناخته می‌شود.
- انتقال سیگنال: گره AV سیگنال‌های الکتریکی را از گره SA دریافت می‌کند که به عنوان پیس‌میکر طبیعی قلب عمل می‌کند. گره SA پالس‌های الکتریکی منظمی را تولید می‌کند که هر ضربان قلب را آغاز می‌کنند. این سیگنال‌ها از طریق گره AV هدایت می‌شوند و به بطن‌ها منتقل می‌گردند و انقباض آنها را هماهنگ می‌کنند. گره AV اطمینان حاصل می‌کند که سیگنال با سرعت مناسبی برای برآوردن نیاز بدن به اکسیژن و مواد مغذی تحویل داده می‌شود.
- عملکرد پیس‌میکر پشتیبان: در مواردی که گره SA به درستی کار نمی‌کند یا مهار می‌شود، گره AV می‌تواند به عنوان یک پیس‌میکر پشتیبان عمل کند. در حالی که سرعت ذاتی گره AV کندتر از گره SA است، می‌تواند در صورت نیاز ریتم پایه ضربان قلب را حفظ کند. این پدیده اغلب در شرایط پزشکی مشاهده می‌شود که عملکرد گره SA مختل شده است.
ویژگی‌های الکتریکی گره دوم قلب
گره اول قلب که آن را با عنوان گره سینوسی دهلیزی نیز می شناسند به طور کلی شروع کننده ی تحریکات الکتریکی قلب محسوب می شود. با این حال برای درک بهتر ساختار و عملکرد گره دهلیزی بطنی قلب، ضروری است تا به ویژگی‌های الکتریکی آن و نحوه تسهیل انتشار کنترل‌شده ضربان‌های الکتریکی در قلب پرداخته شود:
- سرعت هدایت کُند: گره AV در سرعت هدایت کُند خود در مقایسه با سایر قسمت‌های سیستم هدایت الکتریکی قلب منحصربه‌فرد است. این کُندی حیاتی است تا تأخیر لازم بین انقباضات دهلیزی و بطنی را فراهم کند و به بطن‌ها فرصت کافی برای پر شدن از خون قبل از انقباض داده شود.
- دوره ناهمگام‌سازی:این گره دوره ناهمگام‌سازی نسبتاً طولانی دارد. در این مدت، در برابر محرک‌های الکتریکی جدید واکنش نشان نمی‌دهد. این دوره ناهمگام‌سازی بیشتر به تأخیر در هدایت الکتریکی کمک می‌کند و از فعال شدن سریع و آشفته بطن‌ها جلوگیری می‌کند.
- ویژگی‌های عملکردی: بررسی بیشتر ساختار و عملکرد گره دهلیزی بطنی قلب، خاصیت خودکاری و تحریک‌پذیری را نشان می‌دهد. گره AVدر حالی که می‌تواند ضربان‌های الکتریکی خود را تولید کند (خاصیت خودکاری)، در برابر سیگنال‌های الکتریکی ورودی از دهلیزها نیز واکنش نشان می‌دهد (تحریک‌پذیری). این توانایی دوگانه دلیلی است که می‌تواند در صورت نیاز به عنوان پیس‌میکر پشتیبان عمل کند.
- تأثیر سیستم عصبی خودمختار: گره AV تحت کنترل سیستم عصبی خودمختار است. تحریک سمپاتیک، اغلب به عنوان پاسخ “جنگ یا گریز” شناخته می‌شود، هدایت ضربان‌های الکتریکی را از طریق گره AV تسریع می‌کند که منجر به افزایش ضربان قلب می‌شود. در مقابل، تحریک پاراسمپاتیک، یا پاسخ “استراحت و هضم”، هدایت را کُند می‌کند و ضربان قلب را کاهش می‌دهد. این تنظیم اطمینان می‌دهد که ریتم قلب با نیازهای فیزیولوژیکی بدن هماهنگ است.
اهمیت بالینی گره دهلیزی بطنی
درک ساختار و عملکرد گره دهلیزی بطنی قلب در محیط بالینی از اهمیت بسزایی برخوردار است. چندین شرایط قلبی و مداخلات پزشکی شامل گره AV هستند:
- آریتمی‌ها: اختلال در ساختار و عملکرد گره دهلیزی بطنی قلب می‌تواند منجر به آریتمی‌های مختلف از جمله بلوک دهلیزی بطنی شود که در آن سیگنال‌های الکتریکی در عبور از گره تأخیر یا کاملاً مسدود می‌شوند. این وضعیت می‌تواند منجر به کاهش ضربان قلب، سرگیجه و بیهوشی شود.
- پیس‌میکرها: در مواردی که گره AV یا کل سیستم هدایت الکتریکی مختل شده باشد، بیماران ممکن است نیاز به کاشتن پیس‌میکر داشته باشند. پیس‌میکر وسیله الکترونیکی کوچکی است که ضربان‌های الکتریکی را برای شروع ضربان قلب تولید می‌کند و اطمینان حاصل می‌کند قلب ریتم منظمی دارد.
- الکتروکاردیوگرافی: الکتروکاردیوگرافی ابزار تشخیصی غیرتهاجمی است که برای پایش فعالیت الکتریکی قلب استفاده می‌شود. دانش ساختار و عملکرد گره دهلیزی بطنی قلب برای تفسیر خواندن‌های الکتروکاردیوگرافی و شناسایی اختلالات در هدایت قلبی ضروری است.
- داروها: برخی داروها مانند بتابلاکرها و بلوک‌کننده‌های کانال کلسیم، می‌توانند بر ساختار و عملکرد گره دهلیزی بطنی قلب تأثیر بگذارند و در درمان آریتمی قلب و شرایط مرتبط با قلب استفاده می‌شوند.
- آبلاسیون: آبلاسیون فرکانس رادیویی روشی است که برای درمان مسیرهای الکتریکی غیرطبیعی در قلب از جمله مرتبط با گره AV به کار می‌رود. با ازبین‌بردن این مسیرها، این روش می‌تواند ریتم طبیعی قلب را بازگرداند.
رشد و نمو گره AV
رشد و نمو گره AV فرایندی پیچیده است که طی رشد جنینی قلب آغاز می‌شود. رویدادهای کلیدی در رشد گره AV عبارت‌اند از:
- تشکیل لوله قلبی: طی مراحل اولیه رویان‌زایی، قلب به صورت یک لوله ساده قلبی شکل می‌گیرد. سلول‌های پیش‌ساز گره AV در ابتدا در سراسر این لوله پراکنده هستند.
- تمایز سلول‌های پیس‌میکر: با پیشرفت رشد، سلول‌های خاصی در لوله قلبی به سلول‌های پیس‌میکر تمایز می‌یابند. این سلول‌ها توانایی منحصربه‌فردی در تولید خودکار ضربان‌های الکتریکی دارند که بعداً پایه و اساس ساختار و عملکرد گره دهلیزی بطنی قلب و سینواتریال قلب را تشکیل می‌دهند.
- تمایز گره AV: برخی از سلول‌های پیس‌میکر تمایز یافته در ناحیه‌ای که گره AV خواهد شد، متمرکز می‌شوند. این تمرکز سلول‌های پیس‌میکر پایه و اساس بافت گره‌ای تخصصی را تشکیل می‌دهد که گره AV را تعریف می‌کند.
- رسیدگی و عملکرد: گره AV بالغ می‌شود و ارتباط خود را با دهلیزها و بطن‌ها برقرار می‌کند. تا زمان تولد، گره AV کاملاً عملکردی شده و قادر است هدایت الکتریکی بین دهلیزها و بطن‌ها را کنترل کند.
سخن پایانی از کلینیک آریتمی تهران – توانیر
ساختار و عملکرد گره دهلیزی بطنی قلب در عملکرد هماهنگ این اندام حیاتی تأثیرگذار است. به عنوان مؤلفه محوری سیستم هدایت الکتریکی قلب، گره AV اطمینان می‌دهد که ضربان‌های الکتریکی تولید شده توسط پیس‌میکر طبیعی قلب به درستی به بطن‌ها منتقل می‌شوند. ویژگی‌های منحصربه‌فرد آن شامل سرعت هدایت کُند، دوره ناهمگام‌سازی و واکنش‌پذیری به سیستم عصبی خودمختار، به آن اجازه می‌دهد نقش حیاتی خود را در تنظیم ریتم قلب و پمپاژ مؤثر خون ایفا کند. درک عمیق ساختار و عملکرد گره دهلیزی بطنی قلب در قلب‌شناسی بالینی حیاتی است؛ زیرا پایه تشخیص و درمان آریتمی‌ها، استفاده از پیس‌میکر و تفسیر الکتروکاردیوگرام است. علاوه بر این، رشد جنینی گره AV بینش‌هایی را در مورد شکل‌گیری این ساختار محوری طی مراحل اولیه زندگی ارائه می‌دهد. گره AV ساختاری شگفت‌انگیز است که رقص هماهنگ مجاری قلب را هدایت می‌کند و به این اندام حیاتی اجازه می‌دهد نقش اولیه خود در گردش خون اکسیژن‌دار در سراسر بدن را ایفا کند.
کلینیک آریتمی توانیر قلب تهران با داشتن مجرب ترین کادر درمان در خصوص رفع مشکلات آریتمی و درمان آن ها با جدیدترین متد دنیا آماده همراهی شما در این زمینه است.
منابع و مآخذ
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21742272/
- https://www.ahajournals.org/doi/10.1161/circresaha.110.222992
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2889145/
- https://www.verywellhealth.com/atrioventricular-node-av-1746280
- https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK557664/
- https://www.kenhub.com/en/library/anatomy/atrioventricular-node
