ایست قلبی یکی از وضعیت‌های اورژانسی و بسیار خطرناک است، که در آن قلب به طور ناگهانی توانایی پمپاژ خون را از دست می‌دهد، جریان خون به اعضای حیاتی بدن قطع می‌شود و می‌تواند منجر به مرگ ناگهانی شود. بروز ایست قلبی در ورزشکاران، نشان می دهد که این وضعیت حاد قلبی ممکن است برای هر فردی اتفاق بیافتد.
از روش‌های موثر درمانی برای ایست یا ارست قلبی استفاده از الکتروشوک در ناهنجاری های قلبی است، که به بازگرداندن ضربان قلب کمک می‌کند. همچنین ایست قلبی با سکته قلبی متفاوت است و گاهی نیز، با اضطراب شدید و مشکلات تنفسی اشتباه گرفته می‌شود؛ برای آگاهی کامل در باره همه این مسائل، با کلینیک آریتمی تهران همراه باشید.
ایست قلبی چیست؟
ایست قلبی به حالتی گفته می‌شود، که قلب ناگهان توانایی پمپاژ خون به بدن را از دست می‌دهد و عملکرد طبیعی خود را متوقف می‌کند. در این وضعیت، جریان خون به مغز و سایر اعضای حیاتی قطع می‌شود که اگر به سرعت درمان نشود، می‌تواند منجر به مرگ شود. ایست قلبی، معمولاً به علت مشکلات جدی در سیستم الکتریکی قلب رخ می‌دهد؛ که باعث بروز آریتمی‌های خطرناک مانند فیبریلاسیون بطنی می‌شود.
عواملی مانند بیماری‌های قلبی، حمله قلبی، فشار خون بالا یا آسیب‌های شدید می‌توانند منجر به ایست قلبی شوند. ایست قلبی با حمله قلبی و حمله پانیک متفاوت است؛ در حمله قلبی خون‌رسانی به بخشی از قلب مختل می‌شود، ولی قلب هنوز می‌تپد، اما در ایست قلبی قلب کاملاً از کار می‌افتد. Sudden Cardiac Arrest: Causes & Symptoms (clevelandclinic.org)
علت ایست قلبی: چرا قلب ناگهان از کار می‌افتد؟
ایست قلبی یکی از خطرناک‌ترین و ناگهانی‌ترین وضعیت‌های اورژانسی در پزشکی است، که می‌تواند طی چند ثانیه باعث مرگ شود. در این حالت، قلب به طور ناگهانی از تپیدن بازمی‌ایستد و دیگر قادر به پمپاژ خون به اندام‌ها نیست.
تشخیص سریع، احیای قلبی و استفاده از دستگاه الکتروشوک (AED) می‌تواند جان بیمار را نجات دهد. دانستن علت‌های شایع ارست قلبی به درک بهتر این وضعیت حیاتی کمک می‌کند. برخی از اصلی ترین علل بروز ایست قلبی، در ادامه این مقاله بررسی خواهند شد.
اختلال در ریتم قلب: قاتل خاموش
یکی از شایع‌ترین علل ایست قلبی، آریتمی‌های کشنده مانند فیبریلاسیون بطنی است. در این حالت، الگوی الکتریکی قلب به هم می‌ریزد و به‌جای تپیدن منظم، دچار لرزش‌های غیرموثر می‌شود. این اختلال می‌تواند ناشی از بیماری عروق کرونر، حمله قلبی قبلی یا مشکلات ژنتیکی باشد.
گاهی اوقات، فرد حتی از وجود این مشکل بی‌اطلاع است و نخستین علامت می‌تواند همان ارست قلبی باشد. به همین دلیل، غربالگری‌های دوره‌ای برای افراد با سابقه خانوادگی یا بیماری قلبی ضروری است. همچنین، در ورزشکاران جوان برخی بیماری‌های ژنتیکی مانند کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک، می‌تواند باعث بروز اختلال ریتم و ایست قلبی و مرگ ناگهانی در ورزش شود. تشخیص زودهنگام از طریق نوار قلب یا اکوکاردیوگرافی، می‌تواند از مرگ ناگهانی جلوگیری کند.
بیماری عروق کرونر: دلیل پنهان در پس حمله
بیماری عروق کرونر شایع‌ترین دلیل ایست قلبی در بزرگسالان است. وقتی یکی از رگ‌های خون‌رسان به قلب دچار گرفتگی شدید یا انسداد ناگهانی می‌شود، عضله قلب از اکسیژن محروم شده و ممکن است دچار آسیب جدی شود. اگر این آسیب به ناحیه‌ای از قلب برسد که کنترل ریتم را بر عهده دارد، احتمال ارست قلبی افزایش می‌یابد.
عوامل خطر این بیماری شامل فشار خون بالا، دیابت، کلسترول بالا و سیگار کشیدن هستند. افراد ممکن است ماه‌ها یا سال‌ها با گرفتگی عروق زندگی کنند، بدون اینکه علامت خاصی داشته باشند. انجام تست‌های تشخیصی مانند تست استرس یا آنژیوگرافی در افراد پرخطر، می‌تواند به پیشگیری از این حالت کمک کند.
اختلالات الکترولیتی و مصرف دارو
برخی از داروها و عدم تعادل مواد معدنی مانند پتاسیم و منیزیم، می‌توانند زمینه‌ساز ایست قلبی باشند. این مواد، نقش کلیدی در عملکرد الکتریکی قلب دارند و کاهش یا افزایش بیش‌ازحد آن‌ها آریتمی‌های خطرناک ایجاد می‌کند. داروهایی مانند داروهای ضدافسردگی، داروهای دیورتیک (ادرارآور) یا حتی برخی آنتی‌بیوتیک‌ها، ممکن است در دوزهای بالا ریتم قلب را دچار اختلال کنند.
همچنین، مصرف مواد مخدر یا محرک‌هایی مانند کوکائین به‌شدت با ارست قلبی مرتبط است. در برخی موارد، استرس شدید یا فعالیت بدنی ناگهانی در فردی که به‌ظاهر سالم است، می‌تواند عامل تحریک‌کننده باشد. آگاهی از تداخلات دارویی و بررسی وضعیت الکترولیت‌ها در بیماران قلبی یا افراد در معرض خطر، می‌تواند به پیشگیری از وقوع این حادثه کمک کند.
علائم ایست قلبی: چه زمانی باید سریع عمل کرد؟
ایست قلبی، یک وضعیت اورژانسی و تهدیدکننده حیات است که در بسیاری از موارد، بدون هشدار قبلی رخ می‌دهد. آشنایی با علائم هشداردهنده آن مانند بی‌هوشی ناگهانی، تنفس غیرعادی، درد قفسه سینه و سرگیجه می‌تواند جان یک انسان را نجات دهد.
از دست دادن هوشیاری و تنفس غیرعادی
یکی از بارزترین علائم ایست قلبی، از دست دادن ناگهانی هوشیاری است. فرد ممکن است به طور غیرمنتظره بی‌هوش شده و به زمین بیفتد. این اتفاق، معمولاً بدون هشدار قبلی رخ می‌دهد. در چنین شرایطی، تنفس نیز به‌شدت تغییر می‌کند؛ ممکن است فرد به طور کامل از نفس بیفتد یا تنفس‌های بریده بریده و غیرعادی داشته باشد. این حالت‌ها، به‌ویژه در افراد مبتلا به مشکلات قلبی یا فشار خون بالا مشاهده می‌شود.
اگر این علائم در فردی مشاهده شد، باید فوراً به کمک او شتافت. در این مواقع، انجام فوری احیای قلبی-ریوی (CPR) می‌تواند شانس بقای فرد را به طرز چشمگیری افزایش دهد. هر چه سریع‌تر اقدامات درمانی شروع شود، احتمال بازگشت قلب به فعالیت طبیعی بیشتر خواهد بود.
درد قفسه سینه و احساس فشار
درد شدید و فشار در قفسه سینه یکی از علائم پیش‌درآمد ایست قلبی است، که نباید به‌سادگی نادیده گرفته شود. این درد معمولاً، به صورت فشار و سنگینی در ناحیه قلب احساس می‌شود و می‌تواند به سایر نواحی بدن مانند شانه‌ها، بازوها، فک یا گردن منتقل شود. گاهی این درد با احساس تنگی نفس، سرگیجه یا تعریق شدید همراه است.
اگر این علائم در فردی مشاهده شود، بخصوص اگر دارای سابقه بیماری قلبی یا فشار خون بالا باشد باید فورا به وضعیت او رسیدگی شود. درد قفسه سینه و فشار، به‌ویژه در افرادی که به بیماری‌های عروق کرونر یا آریتمی دچار هستند، می‌تواند نشان‌دهنده احتمال ارست قلبی باشد. در چنین مواقعی، نیاز به اقدام سریع و اورژانسی وجود دارد.
سرگیجه غش یا بی‌حالی ناگهانی
سرگیجه و احساس بی‌حالی یا غش ناگهانی، می‌تواند یکی از هشدارهای مهم در زمینه ایست قلبی باشد. این علائم، معمولاً بدون هشدار قبلی رخ می‌دهند و به‌ویژه، در افرادی که به بیماری‌های قلبی مانند فشار خون بالا یا آریتمی دچار هستند، شایع‌ترند.
فرد ممکن است احساس کند که تعادل خود را از دست داده است یا به شدت در معرض غش قرار دارد؛ این حالت‌ها، معمولاً به‌دلیل کاهش جریان خون به مغز و سایر اندام‌ها رخ می‌دهد. اگر این علائم، به همراه درد قفسه سینه یا تنگی نفس مشاهده شود ،احتمال بروز ارست قلبی بسیار زیاد است. در چنین مواقعی، اقدام سریع و تماس با اورژانس برای انجام اقدامات اولیه نجات‌بخش، اهمیت ویژه‌ای دارد. شروع سریع احیای قلبی-ریوی (CPR)، می‌تواند شانس بقای فرد را به طرز چشمگیری افزایش دهد.
تفاوت ایست قلبی و سکته قلبی در یک نگاه
ایست قلبی و سکته قلبی هر دو بیماری‌های خطرناک قلبی هستند، اما با هم تفاوت‌های مهمی دارند. ایست قلبی زمانی رخ می‌دهد، که قلب به طور ناگهانی از ضربان می‌ایستد و خون به اندام‌ها و مغز نمی‌رسد. این وضعیت، به سرعت منجر به از دست دادن هوشیاری و تنفس می‌شود و نیازمند اقدامات فوری مانند CPR و دفیبریلاتور است.
در مقابل، سکته قلبی زمانی رخ می‌دهد که یکی از عروق کرونر قلب مسدود شده و خون‌رسانی به عضله قلب مختل می‌شود. این حالت، باعث درد شدید قفسه سینه و تنگی نفس می‌شود؛ اما قلب همچنان ضربان می‌زند. سکته قلبی ممکن است به ارست قلبی منجر شود؛ اما خود سکته قلبی به طور مستقیم، موجب توقف ضربان قلب نمی‌شود. تشخیص صحیح و فوری هر کدام از این شرایط، می‌تواند جان فرد را نجات دهد. What’s the Difference Between a Heart Attack and Cardiac Arrest? – MSD Manual Consumer Version (msdmanuals.com)
کمک‌های اولیه در ایست قلبی: از CPR تا دفیبریلاتور
شناخت علائم اولیه مشکلات قلبی می‌تواند جان فرد را نجات دهد؛ زیرا در بسیاری از موارد، ایست قلبی بدون هشدار قبلی رخ نمی‌دهد. علائمی مانند درد شدید در قفسه سینه، تنگی نفس، تعریق غیرعادی، حالت تهوع، سرگیجه یا احساس بی‌قراری ممکن است نشان‌دهنده آغاز یک حمله قلبی باشند.
در صورت وقوع ایست قلبی، اقدامات فوری و صحیح می‌توانند جان فرد را نجات دهند. اولین اقدام در این وضعیت، تماس سریع با اورژانس است؛ در کنار آن، انجام CPR (احیای قلبی-ریوی) به‌طور مؤثر و سریع، مهم‌ترین روش برای حفظ جریان خون به مغز و اندام‌های حیاتی است. CPR شامل ماساژ قفسه سینه و تنفس مصنوعی است، که باید به‌طور متناوب انجام شود.
اگر دفیبریلاتور (AED) در دسترس باشد، استفاده از آن برای ایجاد ضربان طبیعی در قلب ضروری است. این دستگاه با ارسال شوک الکتریکی به قلب، کمک می‌کند تا ضربان‌های طبیعی به آن بازگردد. هرچه زمان تا شروع درمان کوتاه‌تر باشد، شانس بقا بیشتر است. در صورتی که اقدامات اولیه مانند CPR و استفاده از دفیبریلاتور به موقع انجام نشود، احتمال مرگ ناشی از ارست قلبی افزایش می‌یابد.
نقش آریتمی قلبی در بروز ایست قلبی
آریتمی قلبی اختلال در ریتم ضربان قلب است، که می‌تواند یکی از علل اصلی ایست قلبی باشد. در برخی شرایط، مانند فیبریلاسیون بطنی یا تاکی‌کاردیای بطنی، ریتم قلب به‌طور نامنظم و غیرمؤثر تغییر می‌کند. این تغییرات باعث می‌شود، که قلب نتواند خون را به طور مؤثر پمپاژ کند و در نتیجه، گردش خون متوقف می‌شود. در چنین شرایطی فرد ممکن است دچار ارست قلبی شود.
آریتمی‌های خطرناک معمولاً به دلیل بیماری‌های عروق کرونر، حمله قلبی یا مشکلات ژنتیکی ایجاد می‌شوند. تشخیص و درمان سریع آریتمی، می‌تواند از بروز ایست قلبی جلوگیری کند. دستگاه‌هایی مانند دفیبریلاتور، می‌توانند به بازگرداندن ریتم طبیعی قلب کمک کنند. در صورتی که فرد به‌موقع درمان نشود، آریتمی‌ها می‌توانند به ارست قلبی منجر شوند و شانس بقا را کاهش دهند.
چه کسانی بیشتر در معرض ایست قلبی هستند؟
ایست قلبی ممکن است ناگهانی رخ دهد، اما در بسیاری از موارد، افراد پرخطر از قبل مشخص‌اند. کسانی با بیماری قلبی، سبک زندگی ناسالم، یا سن و جنسیت خاص، در معرض بیشتری قرار دارند. در ادامه این مطلب با گروه‌هایی آشنا می‌شوید که احتمال ایست ناگهانی در آن‌ها بیشتر است و راهکارهایی برای کاهش این خطر ارائه می‌شود.
افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی و ریسک بالای ایست قلبی
افرادی که دارای سابقه بیماری‌های قلبی مانند نارسایی قلب، آریتمی، بیماری عروق کرونر یا حمله قلبی هستند، بیشترین احتمال وقوع ایست قلبی را دارند. این بیماری‌ها، باعث اختلال در عملکرد طبیعی قلب شده و جریان خون را کاهش می‌دهند. به‌خصوص کسانی که فشار خون بالا، دیابت یا کلسترول بالا دارند به دلیل آسیب‌های مزمن به دیواره رگ‌ها و عضله قلب در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
همچنین سکته‌های قلبی قبلی یا وجود فیبریلاسیون دهلیزی، می‌تواند احتمال بروز ارست ناگهانی را افزایش دهد. پیگیری، درمان و کنترل دقیق عوامل خطر از مهم‌ترین راه‌های پیشگیری از این وضعیت اورژانسی است. با رعایت داروها، تغییر سبک زندگی و معاینات منظم، می‌توان احتمال بروز ارست قلبی را به میزان قابل توجهی کاهش داد.
سبک زندگی ناسالم؛ تهدیدی جدی برای سلامت قلب و ایست ناگهانی
سبک زندگی ناسالم از جمله مصرف سیگار، رژیم غذایی پرچرب و کم‌تحرک، عامل مهمی در افزایش خطر ارست قلبی محسوب می‌شود. سیگار، باعث آسیب به دیواره رگ‌ها و افزایش پلاک‌های چربی می‌شود و فشار خون را بالا می‌برد. کم‌تحرکی و چاقی نیز، موجب ضعف عضله قلب و افزایش فشار روی آن می‌شوند. استرس مزمن و اضطراب، هورمون‌های بدن را دچار نوسان کرده و ضربان قلب را نامنظم می‌کنند.
افرادی که این عوامل را کنترل نمی‌کنند، بیشتر در معرض ایست ناگهانی قلبی قرار می‌گیرند. اصلاح سبک زندگی شامل ورزش منظم، تغذیه سالم، ترک سیگار و مدیریت استرس از مهم‌ترین راه‌های پیشگیری است، که نقش کلیدی در کاهش خطر ایست قلبی دارد.
تاثیر سن و جنسیت بر خطر ایست قلبی
مردان نسبت به زنان بیشتر در معرض ایست قلبی قرار دارند، به ویژه در سنین میانسالی و بالاتر. هورمون‌های زنانه تا زمان یائسگی از قلب محافظت می‌کنند ولی بعد از آن، خطر بیماری‌های قلبی در زنان افزایش می‌یابد. با افزایش سن، دیواره رگ‌ها سفت‌تر شده و جریان خون کاهش می‌یابد. همچنین، عملکرد عضله قلب به مرور ضعیف می‌شود و احتمال بروز آریتمی‌ها و ایست ناگهانی افزایش می‌یابد.
افراد بالای ۵۰ سال به دلیل تجمع عوامل خطر مانند فشار خون بالا، دیابت و چربی خون در معرض خطر بیشتری قرار دارند. مراقبت‌های منظم پزشکی، کنترل بیماری‌های مزمن و پیروی از سبک زندگی سالم، برای کاهش احتمال وقوع ارست قلبی در این گروه حیاتی است.
شناخت زودهنگام علائم، نجات جان بیماران را ممکن می‌سازد
ایست قلبی وضعیتی اضطراری و تهدیدکننده حیات است، که در آن قلب به‌طور ناگهانی از تپیدن بازمی‌ماند. این وضعیت ،معمولاً به دلیل اختلال در سیستم الکتریکی قلب ایجاد می‌شود و باعث توقف جریان خون به مغز و سایر اندام‌ها می‌شود. علائم شایع آن شامل از دست دادن هوشیاری، قطع تنفس و نداشتن نبض است. بررسی سریع وضعیت بیمار و شروع احیای قلبی ریوی (CPR)، می‌تواند نجات‌دهنده باشد.
دلایل شایع شامل بیماری عروق کرونر، نارسایی قلبی و آریتمی‌های جدی است. سکته قلبی برخلاف ارست قلب، به دلیل انسداد در یکی از شریان‌های قلب ایجاد می‌شود که به مرگ سلول‌های عضله قلب منجر می‌گردد؛ اما قلب ممکن است همچنان به تپیدن ادامه دهد. شناخت تفاوت این دو وضعیت حیاتی است، زیرا درمان و مداخله در هرکدام متفاوت است. اقدام به‌موقع، می‌تواند از آسیب‌های دائمی یا مرگ جلوگیری کند.
درصورتی‌که خود یا اطرافیانتان با علائم مشکوک به آریتمی، تپش نامنظم قلب، یا سابقه مشکلات قلبی مواجه هستید، مراجعه به مراکز تخصصی می‌تواند نقش کلیدی در پیشگیری از عوارض جدی ایفا کند. کلینیک آریتمی تهران با بهره‌گیری از تجهیزات پیشرفته و نظارت مستقیم دکتر محمود افتخارزاده، متخصص قلب و آریتمی، آماده ارائه خدمات تخصصی در زمینه تشخیص و درمان اختلالات ریتم قلب است.
