بلوک قلبی (Heart Block) یک وضعیت پزشکی است که در آن انتقال سیگنال‌های الکتریکی در سامانه تحریک قلب مختل می‌شود. به طور معمول، ضربان قلب در ناحیه‌ای در حفره‌های بالایی قلب (دهلیزها) شروع می‌شود. این ناحیه ضربان‌ساز قلب است. سیگنال‌های الکتریکی به حفره‌های پایینی قلب (بطن‌ها) می‌روند. این کار ضربان قلب را ثابت و منظم نگه می‌دارد. بلوک قلبی زمانی اتفاق می‌افتد که سیگنال الکتریکی کند می‌شود یا به حفره‌های پایینی قلب نمی‌رسد. بلوک قلبی ممکن است خودبه‌خود برطرف شود یا دائمی باشد و نیاز به درمان داشته باشد. بسته به شدت بلاک، عوارض مختلف وجود خواهد داشت که ممکن است شامل ضعف عضلانی، خستگی، تپش قوی قلب، صداهای غیرطبیعی در قلب و حتی نارسایی قلب باشد. در این مقاله، به بررسی عوامل مختلف بلاک قلبی پرداخته خواهد شد. همچنین، عوامل خطرزا و عوارض احتمالی و درمان آریتمی قلبی در دسته انواع بلوک قلبی نیز مورد بررسی قرار خواهند گرفت.
انواع بلوک قلبی
بلوک قلبی بر اساس میزان کاهش سرعت سیگنال‌های الکتریکی بین دهلیزها و بطن‌ها طبقه‌بندی می‌شود. در درمان آریتمی بلوک قلبی، این بیماری را به سه درجه طبقه‌بندی می‌کنند. در ادامه به بررسی بلوک های قلبی در انواع آریتمی قلبی خواهیم پرداخت:
درجه اول:
بلوک قلب درجه یک، سیگنال‌های الکتریکی با حرکت از حفره‌های بالایی به حفره‌های پایینی قلب کند می‌شوند. با این حال، سیگنال‌ها حتی به طور متناوب متوقف نمی‌شوند. بلوک قلبی درجه یک در بزرگسالان بالای 60 سال شایع‌تر است و تقریباً 6٪ از آن جمعیت را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. شیوع بلوک قلبی درجه یک در افراد زیر 60 سال 1 تا 1.5 درصد است.
درجه دوم:
به این معنی است که سیگنال‌های الکتریکی بین دهلیز و بطن‌ها ممکن است به طور متناوب متوقف شوند. 2 نوع بلوک قلبی درجه دو وجود دارد:
موبیتز یک:
شکلی خفیف‌تر از بلوک قلبی درجه دوم است. فعالیت الکتریکی به تدریج کندتر می‌شود تا جایی که قلب ممکن است یک ضربان را از دست بدهد. درمان آریتمی بلوک قلبی موبیتز یک تا حد زیادی شبیه بلوک درجه اول است.
موبیتز دو:
زمانی اتفاق می‌افتد که تعداد فزاینده‌ای از سیگنال‌های الکتریکی نتوانند به بطن‌ها برسند. این باعث می‌شود ریتم آهسته‌تر و غیرطبیعی شود. نوع 2 اغلب با بیماری‌های ساختاری قلب مرتبط است؛ مانند فیبروز میوکارد، وضعیتی که شامل ضخیم شدن بافت ماهیچه قلب است.
درجه سوم:
درمان آریتمی بلوک قلبی درجه سوم دشوارتر از انواع دیگر است زیرا که سیگنال الکتریکی دهلیزها به طور کامل از رسیدن به بطن مسدود می‌شود. در نتیجه، بطن‌ها اغلب به خودی خود شروع به انقباض می‌کنند. ضربان قلب بسیار آهسته‌تر و نامنظم‌تر است و پمپاژ خون کافی برای پاسخگویی به نیازهای بدن را برای قلب دشوار می‌کند. این می‌تواند منجر به نبض بسیار آهسته یا بدون نبض شود. بلوک قلبی درجه سوم نادر است و کمتر از 0.05٪ جمعیت را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
علائم بلوک قلبی
علائم هر درجه از این بیماری با یکدیگر تفاوت دارند. بلوک قلبی درجه اول معمولاً علامتی ندارد و بیمار متوجه آن نمی‌شود مگر آنکه پزشک از نوار قلب بتواند این اختلال را تشخیص دهد. بلوک قلبی درجه دوم معمولاً با علائمی همچون سرگیجه، خستگی، درد قفسه سینه، تنگی نفس، تپش قلب و حالت تهوع همراه است. در درجه سوم این بیماری علاوه بر تشدید علائم درجه دو، غش کردن و پایین آمدن شدید ضربان قلب نیز مشاهده می‌شود. سیگنال های الکتریکی صادر شده از سمت قلب اصلی ترین روش بررسی آریتمی بلوک قلبی بوده که گاهی با سندروم QT طولانی قلب به اشتباه گرفته می شود؛ از این جهت لازم است پیش از استفاده از هرگونه روش درمانی مورد خود را تحت نظر یک پزشک حاذق در این زمینه جلو ببرید.
چه عواملی خطر بروز بلوک قلبی را افزایش می‌دهند؟
برخی از افراد با بلوک قلبی متولد می‌شوند که به عنوان بلوک مادرزادی قلب شناخته می‌شود. در صورت شدید بودن علائم، درمان آریتمی بلوک قلبی مادرزادی در همان دوران نوزادی شروع می‌شود. با این حال، ایجاد بلوک قلبی با گذر زمان شایع‌تر است. افزایش سن می‌تواند اعصاب هدایت‌کننده الکتریکی در قلب را دچار اختلال کنند.
عوامل خطر آریتمی قلبی دیگری نیز ممکن است خطر ابتلا به بلوک قلبی را در فرد افزایش دهند، مانند:
- حمله قلبی با آسیب به سیستم الکتریکی قلب
- بیماری‌های قلبی مانند بیماری عروق کرونر، کاردیومیوپاتی یا نارسایی قلبی
- جراحی باز با ایجاد بافت اسکار در قلب
- ناهنجاری‌های یونی مثل افزایش پتاسیم
- پیری سیستم الکتریکی قلب
- داروهایی که جریان الکتریکی قلب را کند می‌کنند؛ مانند بتابلاکرها، مسدودکننده‌های کانال کلسیم، دیگوکسین، فینگولیمود
- سایر مشکلات بدن مانند دیابت، فشار خون بالا، پرکاری تیروئید، تب روماتیسمی حاد، بیماری لایم و…
- طولانی مدت بودن استرس و آریتمی قلبی در بیمارانی که مشکل روحی دارند.
تشخیص بلوک قلبی توسط پزشک
برای تشخیص وضعیت و درمان آریتمی بلوک قلبی شما، پزشک ابتدا سلامت کلی و سبک زندگی‌تان را بررسی می‌کند؛ سابقه بیماری‌های شما و خانواده شما را به همراه داروهایی که مصرف می‌کنید را در نظر گرفته و با توجه به علائم و معاینه فیزیکی، تشخیص اولیه خود را صادر می‌کند. برای تشخیص قطعی، این آزمایش‌ها انجام خواهند شد:
- نوار قلب (ECG) برای ثبت جریان الکتریکی
- آزمایش با هولتر برای ثبت ریتم قلب برای مدتی مشخص (معمولاً 24 تا 48 ساعت)
- ضبط‌کننده حلقه کاشت (ILR) که در زیر پوست و روی قلب قرار می‌گیرد. این دستگاه می‌تواند تا 3 سال فعالیت قلب را ضبط کند و در مواردی که اختلال در هدایت بسیار کم رخ می‌دهد مفید است.
- مطالعه الکتروفیزیولوژی که شامل وارد کردن یک لوله بلند و نازک به نام کاتتر از طریق رگ خونی و هدایت آن به قلب برای اندازه‌گیری و ثبت فعالیت الکتریکی از داخل قلب است.
آیا درمان آریتمی بلوک قلبی امکان‌پذیر است؟
برای درمان آریتمی بلوک قلبی درجه یک، معمولاً اقدام خاصی نیاز نیست و معمولاً کنترل نبض، معاینه منظم و دانستن علائم خطر توسط خود فرد کافی است. افراد مبتلا به بلوک قلبی درجه دوم یا سوم ممکن است به ضربان‌ساز (Pacemaker) نیاز داشته باشند. ضربان‌ساز دستگاه کوچکی است که با باتری کار می‌کند و پالس‌های الکتریکی را ارسال می‌کند که به حفظ ضربان قلب با سرعت و ریتم منظم کمک می‌کند. بیمار می‌تواند به طور موقت در خارج از بدن خود از ضربان‌ساز استفاده کند یا برای استفاده دائمی در قفسه سینه یا شکم او کاشته شود.
نکات مهم در استفاده از دستگاه ضربان‌ساز
درست مانند قلب شما، از ضربان‌ساز شما نیز باید به درستی مراقبت شود تا به خوبی کار کند. کارهایی وجود دارد که می‌توانید انجام دهید تا بیشترین بهره را از دستگاه ضربان‌ساز در درمان آریتمی بلوک قلبی ببرید:
- بدانید چه نوع ضربان سازی دارید.
- پزشکان معالج خود را از وجود این دستگاه در بدنتان آگاه کنید.
- از وسایل الکتریکی با میدان مغناطیسی قوی (مثل دستگاه MRI) دوری کنید.
- ضربان‌ساز خود را به طور مرتب چک کنید تا مطمئن شوید که به خوبی کار می‌کند.
- فعالیت فیزیکی در درمان آریتمی بلوک قلبی مفید است اما باید ورزش‌های تماسی مانند ورزش‌های رزمی یا هاکی روی یخ را کنار بگذارید.
پیشگیری بهتر از درمان
این بیماری در همه موارد قابل پیشگیری نیست اما با کنترل عوامل خطر می‌توان احتمال ابتلا به آن را تا حد زیادی کاهش داد. برخی از مواردی که می‌توانند هم در پیشگیری و هم در درمان آریتمی بلوک قلبی کمک‌کننده باشند:
- ورزش مرتب
- مدیریت وزن
- رژیم غذایی سالم
- خواب کافی و مناسب
- دوری از الکل و دخانیات
سخن پایانی از کلینیک آریتمی تهران – توانیر
بلوک قلبی یکی از بیماری‌های شایع دستگاه قلب و عروق به شمار می‌رود که در بعضی موارد نیاز به درمان خاصی ندارد و در بعضی موارد نیز به کاشت و استفاده از دستگاه ضربان‌ساز منجر می‌شود. با رعایت رژیم غذایی و ورزش می‌توان تا حد زیادی از بروز این ناهنجاری پیشگیری کرد. افرادی که به این بیماری دچار می‌شوند، در صورت واکنش به موقع، به طور معمول می‌توانند به طور عادی به زندگی خود ادامه دهند و فعالیت‌های روزمره خود را از سر بگیرند. متخصصان کلینیک آریتمی تهران – توانیر با سال‌های متمادی سابقه کاشت دستگاه ضربان‌ساز می‌توانند بهترین انتخاب برای تشخیص و درمان آریتمی بلوک قلبی باشند.
منابع و مآخذ
- https://www.healthline.com/health/heart-disease/what-is-a-heart-block
- https://www.medicalnewstoday.com/articles/180986
- https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/17056-heart-block
- https://www.nhs.uk/conditions/heart-block/
- https://www.heartandstroke.ca/heart-disease/conditions/heart-block
- https://www.cedars-sinai.org/health-library/diseases-and-conditions/h/heart-block.html
- https://www.pennmedicine.org/for-patients-and-visitors/patient-information/conditions-treated-a-to-z/heart-block
- https://medlineplus.gov/ency/article/007658.htm
- https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/heart-block
- https://www.chop.edu/conditions-diseases/heart-block
- https://www.webmd.com/heart-disease/what-is-heart-block
