روش‌های تشخیص آریتمی قلبی

روش های تشخیص آریتمی قلبی معمولا از طریق نوار قلب یا اسکن قلبی اتفاق می افتند. وقتی یک شخص با مشاهده علائم آریتمی قلبی به یک پزشک متخصص قلب و عروق مراجعه می‌کند اولین گام، برنامه‌ریزی جهت انجام معاینات تشخیصی است. اصلی‌ترین مرحله معاینات در تعیین وضعیت بیمار تجویز الکتروکاردیوگرام (Electrocardiogram) یا نوار قلب است که باید با بیشترین دقت انجام شود.

الکتروکاردیوگرام با روش‌های مختلفی انجام می‌گیرد. انتخاب این روش‌ها بر اساس تشخیص پزشک و وضعیت بیمار خواهد بود. در این مقاله قصد داریم به معرفی روش های اصلی ثبت نوار قلب پرداخته و خواهیم دید که استفاده از هر کدام در چه صورتی مناسب تر است.

الکتروکاردیوگرام یا نوار قلب چگونه به تشخیص آریتمی کمک می‌کند؟

نوار قلب یکی از ابزارهای مهم در تشخیص آریتمی‌های قلبی به حساب می‌آید. از آن‌جا که برای انجام هر تپش قلب ارسال سیگنال‌های الکتریکی به قلب لازم است، بنابراین، بررسی وضعیت و نظم این سیگنال‌ها می‌تواند در تشخیص آریتمی اثرگذار باشد. این دقیقا عملیاتی است که الکتروکاردیوگرام آن را نمایش می‌دهد.

نکته‌ای که درباره نوار قلب وجود دارد این است که این ابزار تشخیصی رفتار قلب را در لحظه نشان می‌دهد. یعنی تنها بی‌نظمی‌های ضربان و آریتمی‌هایی را نشان می‌دهد که یا به طور دائمی در قلب وجود دارند و یا به صورت تصادفی در حین گرفتن الکتروکاردیوگرام به وجود آمده و ثبت شده‌اند.

آیا بی‌نظمی‌های ضربان قلب که بر روی الکتروکاردیوگرام دیده می‌شود، همیشه بیانگر آریتمی قلبی است؟

در ثبت الکتروکاردیوگرام ممکن است با دو اتفاق روبرو شویم که توجه به آن‌ها می تواند بسیار کمک کننده باشد. در حالت اول، علائم حمله در شخص به وجود می‌آید و به‌طور همزمان نیز آریتمی قلبی در فرد شکل می‌گیرد. یعنی علائم و آریتمی به طور همزمان بر روی نوار قلب ثبت می‌شوند. در چنین شرایطی پزشک متخصص قلب و عروق بدون هیچ تردیدی علت حمله را ناشی از آریتمی قلبی تشخیص داده و نوع آریتمی را نیز مشخص می‌کند. در نهایت پس‌از این مرحله، فرایند درمان برنامه‌ریزی خواهد شد.

رویداد دیگری که می‌تواند رخ دهد این است که همه علائم آریتمی نظیر تپش قلب، تنگی نفس و احساس ناراحتی در قفسه سینه در فرد کاملا مشهود است؛ به طوری که پزشک احتمال وجود آریتمی را می‌دهد. اما نوار قلب حتی در مواقعی که فرد با این علائم مواجه شده، هیچ گونه آریتمی ثبت نکرده است. در چنین شرایطی وجود آریتمی توسط پزشک متخصص تایید نشده و علت وجود حمله می تواند به عوامل دیگری نسبت داده شود. برای مثال، استرس‌های ناگهانی، اضطراب و یا نگرانی می‌تواند منجر به ایجاد این‌گونه حمله ها شده باشد.

چرا انواع مختلفی از نوار قلب یا الکتروکاردیوگرام وجود دارد؟

آریتمی قلبی عبارت است از ایجاد نامنظمی در تپش‌های قلب که ممکن است تعداد ضربان‌های قلب را از حالت عادی کمتر یا بیشتر کند. نوار قلب با ثبت ضربان های قلب، طبیعی بودن یا نبودن شدت تپش‌های قلب را نشان می‌دهد. این ابزار به پزشک متخصص قلب و عروق در تشخیص آریتمی قلبی کمک بسیاری خواهد کرد.

اما همان‌طور که گفتیم، الکتروکاردیوگرام تنها رفتار قلب در لحظه را نشان می‌دهد. این در حالی است که بسیاری از افراد آریتمی‌ها و حمله‌های دوره‌ای دارند. یعنی ممکن است در طول مدت زمان خاصی، تنها یک بار دچار حمله شوند. این امکان وجود دارد که این دوره‌های زمانی از یک روز تا چند ماه متغیر باشد. برای مثال گاهی یک فرد در طول هر شبانه روز دچار حمله می‌شود؛ در حالی که در فرد دیگر فاصله بین دو حمله تا یک یا چند ماه هم طولانی گردد.

به این ترتیب، با توصیفی که از نحوه ثبت لحظه‌ای الکتروکاردیوگرام ارائه دادیم ممکن است یک شخص، مبتلا به آریتمی‌های دوره ای و یا حمله‌ای باشد، ولی نوار قلب آن را ثبت نکند. در چنین شرایطی پزشک روشی را برای ثبت نوار قلب بیمار تجویز می‌کند که وضعیت او را بهتر و دقیق تر توصیف خواهد کرد.

در واقع، با توجه به اینکه آریتمی بیمار با چه دوره زمانی تکرار می‌شود، روش های متفاوتی برای ثبت نوار قلب به کار گرفته خواهد شد. مثلا این که فاصله بین هر دو حمله یک روز، یک هفته، یک ماه و یا بیشتر باشد، در تعیین روش الکتروکاردیوگرام نقش بسزایی دارد. هولتر (Holter)، پچ ریکوردر (Patch Recorder) و لوپ ریکوردر (Loop Recorder) اصلی‌ترین ابزاری هستند که برای ثبت نوار قلب به کار برده می‌شوند. در ادامه به توضیح هر یک از این ابزارهای نوار قلب خواهیم پرداخت.

الکتروکاردیوگرام با دستگاه هولتر (Holter)

گروهی از افراد هستند که فاصله بین حمله های قلبی در آن‌ها بین یک روز تا یک هفته متغیر است. برای این‌گونه افراد لازم است نوار قلب طی یک هفته کامل ثبت شود تا پزشک بتواند رفتار قلب و نظم ضربان‌های قلبی را به طور دقیق مورد بررسی قرار دهد. هولتر نام وسیله‌ای است که در این گونه افراد به کار برده می‌شود و هولتر مانیتورینگ فرایندی است که طی آن وضعیت بیمار با دستگاه هولتر پایش و ردیابی می‌گردد.

هولتر مانیتور وسیله‌ای بسیار کوچک و سبک است که الکترودهای آن به کمک چسب‌های گرد مخصوص به قفسه سینه متصل می‌‎شوند. الکترودهای یاد شده از طریق سیم‌های نازکی به هولتر متصل هستند. این دستگاه قادر است سیگنال‌های الکتریکی قلب یا همان نوار قلب بیمار را برای مدت مشخصی (طبق دستور پزشک) ثبت کند. این مدت زمان می‌تواند از 24 ساعت تا یک هفته متغیر باشد. طی این بازه زمانی تمامی ضربان‌های قلب بر روی حافظه دستگاه هولتر مانیتور ذخیره خواهد شد.

برخی از هولترها کلیدهایی بر روی خود دارند که بیمار می‌تواند در حین رخ دادن حمله قلبی آن را فشار دهد. این کار کمک می‌کند تا قسمتی از نوار قلب که مربوط به زمان حمله بوده است، علامت گذاری شده و بعدا برای بررسی‌های بیشتر به پزشک کمک نماید.

پس از اتمام مدت زمان مشخص شده توسط پزشک باید حافظه دستگاه توسط کامپیوتر تخلیه شود. این کار تخصصی است و باید توسط یک تکنسین متخصص انجام گیرد. در واقع، تکنسین باید تمامی قسمت‌های مربوط به نوار قلب را بررسی کرده و وجود یا عدم وجود آریتمی را در الکتروکاردیوگرام به دست آمده مشخص کند.

آیا نصب هولتر در زندگی روزمره ما اختلالی ایجاد می‌کند؟

یکی از سوالات مهمی که ممکن است برای همه بیماران تحت معاینات اولیه آریتمی قلبی پیش بیاید این است که آیا نصب هولتر در زندگی روزمره افراد اختلالی ایجاد می‌کند یا خیر؟ یعنی آیا می‌توان در حضور هولتر فعالیت داشت، به محل کار و تحصیل رفت و یا استراحت کرد؟

در پاسخ به این سوال باید گفت که هدف اصلی از اتصال هولتر و تشخیص آریتمی این است که رفتار قلب در طول زندگی عادی فرد بررسی گردد. یعنی شخص باید تمامی فعالیت های روزمره خود نظیر استراحت، حضور در محل کار، حضور در مجالس مختلف و مانند آن‌ها را به شکلی عادی انجام دهد.

به این ترتیب، مشخص می‌شود که آیا او در طول شبانه روز و با انجام فعالیت های عادی روزانه هم دچار آریتمی قلبی می‌شود یا خیر. از طرفی نصب هولتر کمک می کند تا پزشک متوجه نوع آریتمی قلبی نیز بشود و شدت آن را تشخیص دهد.

آیا لازم است حین تمام فعالیت‌های روزانه از نصب هولتر استفاده شود؟

به عنوان یک یادآوری به افرادی که برای انجام برخی از فعالیت های روزمره خود مانند حضور در مهمانی‌ها تمایلی به استفاده از هولتر ندارند باید گفت که این کار ممکن است در تشخیص وضعیت دقیق سلامت قلب آن ها اختلال ایجاد کند. از این رو، بهتر است بیماران تا زمانی که پزشک لازم می داند و در تمام طول روز از هولتر استفاده کنند. این کار به پزشک متخصص کمک می کند تا به بهترین شکل، وجود آریتمی قلبی و نوع آن را بررسی نماید.

در مواقعی که پزشک متخصص قلب و عروق نصب هولتر را تجویز می‌کند، نباید به فعالیت‌های سنگین ورزشی و فعالیت‌های پرتحرکی که شدت تعریق را بالا می‌برند، پرداخت. زیرا عرق کردن و رطوبت پوست می‌تواند عملکرد و کیفیت چسب های هولتر را دچار اختلال کند. در نتیجه این امکان وجود دارد که نوار قلب تهیه شده دقت لازم را نداشته باشد و در نتیجه در تشخیص شدت و نوع آریتمی قلبی مشکل به وجود آید.

الکتروکاردیوگرام با دستگاه پچ ریکوردر (Patch Recorder)

همان‌طور که قبلا اشاره شد، بازه‌های زمانی بین حمله های قلبی در افراد مختلف متفاوت است. برای افرادی که فاصله بین حمله‌ها از یک هفته بیشتر باشد، پزشک متخصص از دستگاه دیگری استفاده می‌کند که به آن پچ ریکوردر گفته میشود. این دستگاه قادر است تا ضربان های قلب و سیگنال‌های الکتریکی قلب را برای مدت زمان طولانی تر از هولتر (بین یک تا سه هفته) ثبت نماید.

امتیاز پچ ریکوردر نسبت به هولتر، وایرفری (Wire-Free) یا بدون سیم بودن آن است. این دستگاه از طریق چسب‌هایی که پشت آن تعبیه شده به قفسه سینه چسبانیده می‌شود. افرادی که از این دستگاه استفاده می‌کنند، می‌توانند به راحتی به فعالیت‌های روزمره خود پرداخته و حتی با آن حمام کنند. البته رعایت برخی نکات لازم است تا به دستگاه آسیبی نرسیده و یا از بدن جدا نشود. این نکات توسط پزشک یا تکنسین برای بیمار توضیح داده خواهد شد.

الکتروکاردیوگرام با دستگاه لوپ ریکوردر (Loop Recorder)

گاهی فاصله زمانی بین دو حمله به قدری طولانی می شود که پچ ریکوردر هم نمی‌تواند آن‌ها را ثبت نماید. برای مثال شخص در مدت دو یا سه ماه تنها یک بار به حمله قلبی دچار می‌شود. در چنین شرایطی ممکن است فرد از هوش برود (سنکوپ کردن) و علت این از هوش رفتن یا سنکوپ را به آریتمی قلبی نسبت دهند.

برای بررسی صحت و سقم این تشخیص لازم است از ابزار دیگری برای الکتروکاردیوگرام استفاده کنند. این ابزار که لوپ ریکوردر نامیده می‌شود در زیر پوست کاشته خواهد شد. این وسیله در ابعاد بسیار ریز ساخته می‌شود و برای قرار گرفتن در زیر پوست تنها به یک برش بسیار کوچک نیاز دارد. نوع دیگری از لوپ ریکوردرها نیز وجود دارد که نازک تر بوده و قطر کمتری دارند. برای کاشت این گونه قطعات حتی به برش ریز نیز نیازی نیست و برای قرار دادن آن‌ها در زیر پوست باید به روش تزریقی عمل کرد.

مدت زمانی که لوپ ریکوردرها در بدن باقی می‌مانند می‌تواند تا سه سال ادامه یابد. حافظه این قطعات به گونه‌ای است که در تمامی این مدت می تواند ضربان و ریتم قلب را به طور کامل ذخیره نمایند. از جمله مزیت‌های مهمی که لوپ ریکوردرها دارند قابلیت برنامه ریزی آن‌ها است. به طوری که دستگاه بر اساس تنظیمات انجام شده می‌تواند تعداد ضربان‌های بالاتر یا پایین تر از حد عادی را ثبت کند.

همچنین، این دستگاه دارای یک فعال کننده (Activator) خارجی است که در زمان‌هایی که حمله صورت می‌گیرد می تواند مورد استفاده قرار گیرد. در واقع، در زمان‌های ایجاد حمله شخص می‌تواند فعال کننده را بر روی دستگاه قرار داده و دستگاه را فعال کند تا دقیقا همان لحظه را ثبت و علامت گذاری نماید. به این ترتیب، وقتی تکنسین یا پزشک متخصص اطلاعات آن را تخلیه می‌کند، می‌تواند شرایطی که در آن حمله صورت گرفته را به صورت دقیق تر بررسی کند.

برای تخلیه اطلاعات ثبت شده درون حافظه لوپ ریکوردر تنها کافی است از یک کامپیوتر استفاده نمود. با بررسی ضربان قلب مشخص می شود که آیا آریتمی قلبی شکل گرفته یا خیر.

انتخاب بهترین پزشک متخصص قلب و عروق در تهران

با توجه به توضیحات داده شده، بر اساس دوره های زمانی که ممکن است شخص دچار حمله و یا آریتمی قلبی شود، به دستگاه های الکتروکاردیوگرام مختلفی نیاز خواهد بود. تشخیص بهترین روش برای گرفتن نوار قلب از بیمار مشکوک به آریتمی، به عهده پزشک متخصص قلب و عروق است. بنابراین، همواره باید به دنبال انتخاب بهترین پزشک متخصص بود.

دکتر مهرداد میر معصومی و دکتر محمود افتخار زاده دو تن از بهترین متخصصان قلب و عروق در تهران هستند. ایشان در حال حاضر، در کلینیک آریتمی توانیر واقع در خیابان عباسپور تهران به معاینه و معالجه بیماران خود می پردازند.

برای دریافت نوبت مراجعه و مشاوره با دکتر افتخار زاده و دکتر میر معصومی می توانید به قسمت تماس با ما در این سایت مراجعه نمایید.

منابع

• https://www.instagram.com/tv/CTxOMr6gluT/?utm_medium=copy_link
• https://www.instagram.com/tv/CUCsh0FglEx/?utm_medium=copy_link
• https://www.instagram.com/tv/CUXS_hmFzHz/?utm_medium=copy_link