نوار قلب را می توان اولین مسیر تشخیص انواع آریتمی معرفی کرد. بررسی سه قله موج P، کمپلکس QRS و موج T در نوار قلب می تواند منجر به تشخیص بیماری های آریتمی قلبی مانند ریتم آهسته قلب (برادی‌کاردی) یا ریتم سریع قلب (تاکی‌کاردی) شود. پیش از شروع مصرف دارو های درمان آریتمی های قلبی، نوار قلب به عنوان یکی از اصلی ترین روش های تشخیص نوع آریتمی محسوب می شود. با اتصال الکترود های دستگاه نوار قلب به اندام های بدن، نامنظم بودن ریتم ضربان های قلب بر روی دستگاه ثبت خواهد شد. فیبریلاسیون دهلیزی، فلاتر دهلیزی، تاکی کاردی دهلیزی پلی مورفیک و تاکی کاردی بطنی از انواع تشخیص های نوار قلبی در آریتمی ها محسوب می شوند.
در ادامه به نگارش تیم متخصص کلینیک آریتمی توانیر درباره آشنایی با نوار قلب در آریتمی ها و نحوه خواندن نوار قلب برای بیماران دارای انواع آریتمی قلبی خواهید خواند.
آشنایی با سیستم الکتریکی قلب
برای درک نوار قلب در آریتمی های قلبی، درک جنبه‌های اساسی سیستم الکتریکی قلب که ضربان قلب را هماهنگ می‌کند، ضروری است. سیستم الکتریکی قلب شامل ساختارهای مختلف تخصصی است، از جمله:
- گره سینوسی دهلیزی (SA): اغلب به عنوان پیس میکر طبیعی قلب شناخته می‌شود، گره SA در دهلیز راست قرار دارد. این گره تحریکات الکتریکی را آغاز می‌کند که موجب انقباض دهلیزها می‌شود.
- دهلیزها: دهلیزها حفره‌های بالایی قلب هستند. وقتی تحریک الکتریکی از گره SA به دهلیزها می‌رسد، آن‌ها منقبض می‌شوند و خون را به درون بطن‌ها هل می‌دهند.
- گره دهلیزی بطنی (AV): گره AV بین دهلیزها و بطن‌ها قرار دارد و با تعویق سیگنال الکتریکی، به عنوان نگهبان عمل می‌کند. گره دهلیزی بطنی با این کار به بطن‌ها اجازه می‌دهد تا قبل از انقباض از خون پر شوند.
- دسته هیس و فیبرهای پورکنژ: این فیبرهای تخصصی تحریک الکتریکی را از گره AV به بطن‌ها انتقال می‌دهند و باعث انقباض آن‌ها و پمپاژ خون به ریه‌ها و بقیه بدن می‌شوند.
ریتم سینوسی طبیعی قلب
در یک فرد سالم، قلب ضربان منظم و هماهنگی را حفظ می‌کند که به عنوان ریتم سینوسی طبیعی شناخته می‌شود. تحریکات الکتریکی از طریق سیستم هدایت قلب به ترتیب دقیقی حرکت می‌کنند و منجر به ضربان قلب مرتب می‌شوند. امواجی که در ECG طی یک ریتم سینوسی طبیعی دیده می‌شوند شامل:
- موج P: فعالیت الکتریکی مرتبط با دپولاریزاسیون دهلیزی یا انقباض دهلیزها را نشان می‌دهد.
- کمپلکس QRS: بازتاب‌دهنده فعالیت الکتریکی طی دپولاریزاسیون بطنی است که منجر به انقباض بطنی می‌شود.
- موج T: استراحت بطن‌ها را نشان می‌دهد که آن‌ها را برای چرخه بعدی آماده می‌کند.
ریتم سینوسی طبیعی برای حفظ گردش خون مؤثر، اطمینان از پمپاژ مقدار کافی خون با هر ضربان و اجازه دادن به بدن برای دریافت اکسیژن و مواد مغذی مورد نیاز ضروری است. موج‌های نوار قلب در آریتمی‌ها دچار تغییراتی می‌شوند که در ادامه مقاله به آن‌ها اشاره خواهیم کرد.
انواع آریتمی و نوار قلب در آریتمی‌ها
آریتمی‌ها می‌توانند هر کدام با ویژگی‌های منحصر به فرد، علل و پیامدهای بالقوه خود به اشکال مختلفی ظاهر شوند. در اینجا چند نوع رایج آریتمی و تغییرات نوار قلب در آریتمی‌ها را با هم مرور می‌کنیم:
- فیبریلاسیون دهلیزی (AF): فیبریلاسیون دهلیزی یکی از شایع‌ترین انواع آریتمی است که با انقباضات سریع و نامنظم دهلیزها مشخص می‌شود. نوار قلب در آریتمی AF به صورت الگوی نامنظم و آشفته‌ای از موج‌های P و کمپلکس‌های QRS با فاصله نامنظم ظاهر می‌شود.
- فلوتر دهلیزی: فلوتر دهلیزی شبیه AF است، اما به صورت ریتم دهلیزی منظم و سریع با الگوی مشخص “دندانه‌دار” در ECG ظاهر می‌شود. این حالت می‌تواند خطر لخته شدن خون در دهلیزها را افزایش دهد.
- تاکی‌کاردی بطنی (VT): تاکی‌کاردی بطنی با انقباضات سریع و منظم بطن‌ها مشخص می‌شود. نوار قلب در آریتمی VT معمولاً با افزایش مدت زمان کمپلکس QRS به بیش از 120 میلی‌ثانیه مشاهده می‌شود. تاکی‌کاردی بطنی می‌تواند یک آریتمی تهدیدکننده حیات باشد، به ویژه اگر مداوم باشد.
- فیبریلاسیون بطنی (VF): فیبریلاسیون بطنی یک وضعیت اورژانسی در پزشکی است که منجر به انقباضات نامنظم و هماهنگ نشده بطن‌ها می‌شود. این حالت باعث می‌شود قلب پمپاژ مؤثر خون نداشته باشد. نوار قلب در آریتمی VF از نظر شکل، دامنه و مدت زمان با حالت عادی متفاوت است. اگر اقدام به موقع انجام نشود، VF می‌تواند کشنده باشد.
- برادی‌کاردی: برادی‌کاردی به ضربان آهسته قلب (معمولاً کمتر از 60 ضربان در دقیقه) اطلاق می‌شود. در ECG، برادی‌کاردی با فواصل PR طولانی مشخص می‌شود.
تیم متخصص کلینیک آریتمی توانیر مقاله ای جامع در رابطه با ریتم طبیعی قلب انسان و آریتمی های مرتبط با آن تهیه و منتشر کرده اند که می توانید از آن استفاده کنید.
تشخیص آریتمی‌های مختلف
تشخیص آریتمی‌ها گام مهمی در مدیریت مؤثر این شرایط است. فرایند تشخیص انواع آریتمی قلبی معمولاً شامل موارد زیر است:
- سابقه بیمار و معاینه فیزیکی: پزشک اطلاعاتی درباره سابقه پزشکی بیمار از جمله علائم، سابقه خانوادگی و عوامل خطر جمع‌آوری می‌کند. معاینه فیزیکی ممکن است نشانه‌هایی از آریتمی مانند نبض یا صداهای قلبی نامنظم را آشکار کند.
- الکتروکاردیوگرام (ECG): الکتروکاردیوگرام (ECG یا EKG) یا نوار قلب در آریتمی‌ها ابزار اصلی تشخیص به شمار می‌رود. ECG فعالیت الکتریکی قلب را به مرور زمان ثبت و به صورت امواجی بر روی نمودار نشان می‌دهد. با تجزیه و تحلیل این امواج، پزشکان می‌توانند نوع و شدت آریتمی را شناسایی کنند.
- مانیتورینگ هولتر: برای آریتمی‌هایی که به طور متناوب رخ می‌دهند، ممکن است از مانیتور هولتر استفاده شود. این دستگاه قابل حمل، فعالیت الکتریکی قلب را به مدت طولانی‌تری (معمولاً 24-48 ساعت) ثبت می‌کند و دید جامع‌تری از ریتم‌های قلب فراهم می‌کند.
تکنیک‌های تشخیصی پیشرفته
هر چند نوار قلب در آریتمی‌ها به عنوان ابزار تشخیصی اصلی به شمار می‌رود، در برخی موارد، روش‌های تشخیصی اضافی ممکن است برای ارزیابی کامل ماهیت و منشأ آریتمی ضروری باشد:
- مطالعات الکتروفیزیولوژیک (EPS): مطالعات الکتروفیزیولوژیک روش‌های تهاجمی هستند که در آزمایشگاه‌های تخصصی کاتتریزاسیون قلب انجام می‌شوند. طی EPS، لوله‌های باریک و انعطاف‌پذیر (کاتترها) به داخل قلب هدایت می‌شوند. این کاتترها می‌توانند فعالیت الکتریکی قلب را نقشه‌برداری کرده و حتی مناطق ایجادکننده ریتم‌های غیرطبیعی را از بین ببرند.
- اکوکاردیوگرافی: اکوکاردیوگرافی از امواج صوتی برای تصویربرداری از قلب استفاده می‌کند. آن به ویژه برای ارزیابی ساختار و عملکرد قلب مفید است و به شناسایی مشکلات ساختاری کمک می‌کند که ممکن است باعث آریتمی شوند.
- تصویربرداری تشدید مغناطیسی قلبی (MRI): روش MRI یک تکنیک تصویربرداری غیرتهاجمی است که می‌تواند تصاویر دقیقی از قلب فراهم کند و به شناسایی ناهنجاری‌های ساختاری و عملکردی مرتبط با آریتمی‌ها کمک نماید.
گزینه‌های درمانی آریتمی
رویکرد درمان آریتمی بستگی به نوع و شدت آریتمی و همچنین وضعیت کلی سلامت بیمار دارد. گزینه‌های درمانی شامل:
- داروها: معمولاً داروهای ضدآریتمی برای کنترل ریتم‌های نامنظم قلب تجویز می‌شوند. این داروها بر اساس مکانیسم اثر به کلاس‌های مختلف (I تا IV) طبقه‌بندی می‌شوند. بتابلاکرها و مسدودکننده‌های کانال کلسیم نیز ممکن است برای کند کردن ضربان قلب مورد استفاده قرار گیرند.
- کاردیوورژن الکتریکی: این روش شامل اعمال شوک الکتریکی کنترل‌شده به قلب برای بازگرداندن ریتم طبیعی است. معمولاً برای برخی انواع آریتمی دهلیزی مانند فیبریلاسیون دهلیزی استفاده می‌شود.
- آبلاسیون کاتتری: آبلاسیون کاتتری روشی اندکی تهاجمی است که در آزمایشگاه‌های تخصصی کاتتریزاسیون انجام می‌شود. در این روش، کاتترها برای شناسایی مسیرهای الکتریکی غیرطبیعی به کار می‌روند.
- دستگاه‌های دفیبریلاتور کاشتنی: این دستگاه‌ها شامل پیس‌میکرها که به حفظ ضربان منظم قلب کمک می‌کنند و دفیبریلاتورهای کاردیوورتر کاشتنی (ICD) که می‌توانند شوک‌هایی به قلب اعمال کنند تا آریتمی‌های تهدیدکننده حیات را اصلاح نمایند.
- اصلاحات سبک زندگی: برای بسیاری از بیماران مبتلا به آریتمی، تغییرات سبک زندگی‌بخش مهمی از مدیریت است. این تغییرات ممکن است شامل رعایت رژیم غذایی سالم برای قلب، ورزش منظم، مدیریت استرس، محدود کردن مصرف الکل و کافئین و ترک سیگار باشد.
پیشگیری و عوامل خطر
پیشگیری از آریتمی‌ها یا کاهش خطر ابتلا به آن‌ها اغلب نیازمند رسیدگی به بیماری‌های زمینه‌ای قلبی و اصلاح سبک زندگی است. راهکارهای کلیدی پیشگیری شامل:
- مدیریت بیماری‌های زمینه‌ای قلب مانند بیماری عروق کرونر و نارسایی قلب
- رعایت رژیم غذایی سالم برای قلب غنی از میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل
- فعالیت بدنی منظم برای حفظ وزن سالم و ارتقای سلامت قلب و عروق
- مدیریت استرس از طریق تکنیک‌های آرام‌سازی یا مراقبه
- محدود کردن مصرف الکل و کافئین، زیرا می‌توانند موجب آریتمی شوند
- ترک سیگار، زیرا عامل خطر مهمی برای بیماری قلبی و آریتمی است
آموزش بیماران
آموزش بیماران جنبه مهمی از مدیریت آریتمی است. بیماران نیاز دارند تا وضعیت، گزینه‌های درمانی و تغییرات سبک زندگی خود را درک کنند. نکات کلیدی برای آموزش بیمار شامل:
- اطمینان از پایبندی به داروها و درک عوارض احتمالی
- شناسایی علائم و نشانه‌های آریتمی و دانستن زمان مراجعه برای کمک پزشکی
- درک اهمیت معاینات منظم پیگیری با ارائه‌دهندگان خدمات سلامت
- درک نقش دستگاه‌های کاشتنی و نگهداری آن‌ها
- آگاهی از عوارض و خطرات بالقوه مرتبط با آریتمی‌های درمان‌نشده
سخن پایانی از کلینیک آریتمی تهران – توانیر
آریتمی‌ها گروه متنوعی از اختلالات قلبی هستند که می‌توانند تأثیر عمیقی بر سلامت و کیفیت زندگی فرد داشته باشند. آن‌ها طیف وسیعی از ضربان‌های نامنظم قلب از فیبریلاسیون دهلیزی تا فیبریلاسیون بطنی تهدیدکننده حیات را در بر می‌گیرند. تشخیص اولین گام مهم در مدیریت آریتمی‌ها است. نوار قلب در آریتمی‌ها به عنوان ابزار تشخیصی اولیه عمل می‌کند. پس از تشخیص، گزینه‌های درمانی شامل داروها، مداخلات الکتریکی، آبلاسیونآ کاتتری و دستگاه‌های دفیبریلاتور کاشتنی است که انتخاب آن‌ها بستگی به آریتمی خاص و وضعیت کلی سلامت بیمار دارد. اصلاح سبک زندگی و راهکارهای پیشگیری برای مدیریت و کاهش خطر آریتمی‌ها ضروری هستند. آموزش بیماران نقش مهمی در توانمندسازی افراد برای مقابله با چالش‌های ناشی از آریتمی‌ها ایفا می‌کنند. در نهایت، درک آریتمی‌ها و تشخیص و مدیریت آن‌ها برای پزشکان و بیماران ضروری است و به بهبود سلامت قلب و ارتقای کیفیت زندگی کمک می‌کند. این یکی از خدماتی است که می توانید با مراجعه به کلینیک آریتمی توانیر تهران از آن بهره مند شوید.
منابع و مآخذ
- https://litfl.com/sinus-arrhythmia-ecg-library/
- https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/heart-arrhythmia/diagnosis-treatment/drc-20350674
- https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/16749-arrhythmia
- https://www.healio.com/cardiology/learn-the-heart/ecg-review/ecg-topic-reviews-and-criteria/ventricular-tachycardia-review
- https://www.cedars-sinai.org/health-library/diseases-and-conditions/a/arrhythmias-1.html
