حالت سنکوپ (سنکوپ قلبی) یا غش کردن، به کاهش یا از دست دادن کامل هوشیاری فرد گفته می‌شود. این حالت می‌تواند علل مختلفی داشته باشد، اما معمولاً به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود: سنکوپ خوش‌خیم و سنکوپ بدخیم.
علائم پیش از سنکوپ خوش‌خیم، که به آن سنکوپ عصبی نیز گفته می‌شود، شامل سرگیجه، تعریق سرد، رنگ‌پریدگی و حالت تهوع است. اما علائم سنکوپ بدخیم، متاسفانه نمی‌توانند به راحتی شناسایی شوند و معمولاً به طور ناگهانی و بدون هشدار قبلی رخ می‌دهند.
به گزارش دا سیلوا پژوهشگر حوزه فیزیولوژی، سنکوپ یک مشکل شایع پزشکی است که در جمعیت عمومی، فراوانی آن بین 15 تا 39 درصد است. تعداد موارد گزارش شده سالانه 18.1-39.7 در هر 1000 بیمار، با بروز مشابه بین دو جنس است. Syncope: epidemiology, etiology, and prognosis – PMC (nih.gov)
سنکوپ قلبی و غش کردن از عوامل اصلی شکستگی‌های لگن و کمر، به‌ویژه در افراد مسن، هستند. بسیاری از بیمارانی که از مشکلات قلبی مزمن مانند فشار خون رنج می‌برند، پس از کاهش سطح هوشیاری، به زمین می‌افتند.
این افتادن، می‌تواند منجر به عوارض خطرناک مانند شکستگی لگن شود. به همین دلیل، درمان حالت سنکوپ قلبی تحت نظر پزشک متخصص قلب و عروق بسیار مهم است، زیرا می‌تواند از بروز عوارض ثانویه جلوگیری کند. در نهایت، لازم به ذکر است که تفاوت بین غش کردن و سنکوپ همیشه واضح نیست و در بسیاری از موارد، تشخیص دقیق آن نیاز به بررسی‌های پزشکی دارد.
سنکوپ چیست؟
همانطور که گفته شد، سنکوپ به حالتی اطلاق می‌شود که فرد به صورت موقتی و گذرا هوشیاری خود را از دست می‌دهد؛ این که چرا سنکوپ قلبی اتفاق می‌افتد، به شدت ضربان قلب و رسیدن اکسیژن به مغز مربوط می‌شود. در واقع، هنگامی که جریان خون کافی به مغز نرسد، فرد دچار اختلال هوشیاری شده و برای مدت کوتاهی از حال می‌رود.
نکته‌ای که باید به آن دقت شود، آن است که مغز انسان در حالتی که دچار سنکوپ شده کاملا سالم بوده و جای هیچ گونه نگرانی نیست. آنچه باعث این عارضه می‌شود، نرسیدن لحظه ای جریان خون به مغز است که منجر به از دست دادن فعالیت مغز، برای یک لحظه کوتاه خواهد شد.
از دست دادن هوشیاری در اثر سنکوپ قلبی، ممکن است در حالت‌های نشسته یا ایستاده رخ دهد؛ اگر سنکوپ قلبی در حالت ایستاده رخ دهد، فرد بر روی زمین سقوط خواهد کرد.
اما نکته‌ای که وجود دارد آن است که پس از برقراری جریان خون و رسیدن اکسیژن به مغز، شخص مجددا هوشیاری خود را به دست خواهد آورد؛ بدون آن که نیازی به اقدامات درمانی اضافی وجود داشته باشد. انواع حالت سنکوپ را، می‌توان بر اساس علت و شدت آن به دو گروه تقسیم بندی کرد؛ سنکوپ خوش خیم و سنکوپ بدخیم.
برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد سنکوپ و مشکلات قلبی، می‌توانید ویدئوی آموزشی دکتر افتخارزاده را در زیر مشاهده کنید. همچنین، برای پیگیری جدیدترین مطالب پزشکی و ویدئوهای مفید، به صفحه اینستاگرام کلینیک ما مراجعه کنید.
چه اتفاقی برای بدن بعد از سنکوپ می‌افتد؟
آنچه که در زمان سنکوپ قلبی اتفاق می‌افتد بدین شرح است: برای لحظه ای بسیار کوتاه و آنی و به طور کوتاه مدت، خون رسانی به مغز صورت نگرفته و در نتیجه بروز این حالت، سلول‌های مغزی فعالیت‌شان را از دست داده و فرد هوشیاری خود را از دست می‌دهد.
بنابراین در این زمان، مغز کنترل و تسلط خود روی اعضای بدن را از دست می‌دهد؛ به همین علت، در آن لحظه بلافاصله عضلات شل می‌شوند. در این حالت اگر فرد ایستاده باشد یا نشسته، ممکن است دچار عدم تعادل شده و زمین بخورد یا منجر به ضربه بیمار شود. گاه این ضربات، از خود بیماری می‌توانند خطرناک‌تر تلقی شوند.
ویژگی‌های سنکوپ قلبی چیست؟
حالت سنکوپ یا همان غش کردن در اثر نرسیدن اکسیژن به مغز، ویژگی‌های مهمی دارد؛ تشخیص سنکوپ و نوع آن نیز، بر اساس همین ویژگی‌ها انجام می‌گیرد. از جمله ویژگی‌های اصلی سنکوپ قلبی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- فرد در حالت سنکوپ، هوشیاری خود را به صورت کامل از دست می‌دهد.
- حالت سنکوپ یک حالت گذرا محسوب می‌شود.
- مدت زمان سنکوپ، معمولا کمتر از یک دقیقه و نهایتا بین یک تا سه دقیقه خواهد بود و طولانی‌تر نمی‌شود.
- رفع حالت سنکوپ قلبی، به صورت خود به خود و بدون انجام هیچ گونه اقدام درمانی انجام می‌گیرد.
اگر شخص، دچار اختلال هوشیاری شده و هوشیاری خود را برای مدت کوتاهی از دست بدهد و با علائم بالا همراه باشد، این حالت را سنکوپ کامل می‌گوییم. همان طور که اشاره کردیم، درمان سنکوپ خود به خود است و به محض برقراری جریان خون به مغز، فرد هوشیاری خود را به دست می‌آورد. اما لازم است برای بررسی علت آن، در اسرع وقت به یک پزشک متخصص قلب و عروق مراجعه نمود.
تفاوت حالت سنکوپ با تشنج یا صرع چیست؟
گاهی، حالت‌های تشنج و سنکوپ بسیار به یکدیگر شباهت دارند؛ اما توجه به برخی نکات، می‌تواند تمایز آنها از یکدیگر را نشان دهد. برخی از این نشانه‌ها را در ادامه توضیح خواهیم داد.
علت وقوع سنکوپ و تشنج
تشنج یا بیماری صرع، در اثر برخی نارسایی‌های مغزی به وجود می‌آید؛ پس در واقع، تشنج‌های پی در پی یا صرع از بیماری‌های مغزی ناشی می‌شود.
غش کردن و علت های مغزی، ممکن است به ساختار مغز مرتبط باشند؛ همچنین، مواردی چون اختلالات متابولیسمی بدن و یا تداخل دارویی و یا حتی برخی از مسمومیت‌ها، می‌توانند منجر به بروز تشنج شوند. این در حالی است که در مغز افراد مبتلا به سنکوپ قلبی، هیچ گونه بیماری یا مشکلی وجود ندارد.
اما علت ابتلا به بیماری سنکوپ چیست؟ در پاسخ باید بگوییم که شایع‌ترین دلیل حالت سنکوپ قلبی، حالت‌های خوش خیم ناشی از افت فشار و افت ضربان یا هر دوی آنهای باهمدیگر است؛ که در جریان تحریک سیستم پاراسمپاتیک یا تحریک عصب واگ، صورت گرفته و تحت عناوین مختلفی از آن نام برده می‌شود.
این موارد اغلب دارای یک تریگر (عامل محرک) هستند؛ بدین معنا که، مساله ای باعث شروع یا تحریک این بیماری می‌شود. به همین خاطر، شناسایی عوامل تحریک کننده از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
عوامل تحریک کننده ایجاد سنکوپ قلبی چه عواملی هستند؟
به طور مثال، در برخی افراد با حساسیت بالا، زمانیکه فرد تصویر خون مشاهده می‌نماید ممکن است از هوش رفته و دچار حالت سنکوپ قلبی شوند. برخی افراد، در طول زندگی بارها با این حالت رو به رو می‌شوند؛ یعنی فرد با کوچک‌ترین تحریکی یا گاه بدون تحریک یا تریگر، دچار این عارضه قلبی می‌گردد.
هرچند سنکوپ، نوعی اختلال قلبی خوش خیم به شمار می‌رود و منجر به ایست قلبی نمی‌شود؛ اما گاه، می‌تواند در ایجاد اختلال در زندگی شخصی فرد نقش داشته باشد. حتی می‌تواند در مواردی باعث ایجاد ضربه در بیماران شود که ممکن است بر اثر این ضربه بدن فرد دچار آسیب شود.
سنکوپ و تشنج چه مدت زمانی طول می‌کشند؟
نکته دیگری که تفاوت حالت سنکوپ قلبی با تشنج را نشان می‌دهد، مدت زمان وقوع آن است؛ در واقع، مدت زمانی که طول می‌کشد تا فرد پس از تشنج، هوشیاری خود را به دست آورد، طولانی‌تر از حالت سنکوپ است.
همچنین در بسیاری از موارد، فردی که دچار تشنج می‌شود، هوشیاری خود را به صورت کامل به دست نمی‌آورد؛ به طوری که گاهی تا مدت‌ها پس از هوشیار شدن، بیمار حالتی خواب آلوده دارد. تمامی این حالت‌ها، به این نکته مربوط می‌شود که تشنج در اثر وجود یک مشکل در مغز شخص به وجود می‌آید و نشان دهنده یک بیماری مغزی است نه صرفا قطع جریان خون به مغز.
بررسی عوارض ناشی از سنکوپ قلبی و تشنج
عوارض سنکوپ و تشنج با یکدیگر تفاوت دارند؛ افرادی که به تشنج دچار می‌شوند، گاهی با بی اختیاری ادرار روبرو خواهند شد. همچنین، بروز تشنج می‌تواند منجر به اختلالات عملکردی در برخی از اندام‌های دیگر بدن شود. حتی در بسیاری از موارد، فرد پس از به دست آوردن هوشیاری خود، دچار سردرد شده و احساس خواب آلودگی دارد.
این در حالی است که حالت سنکوپ، در یک لحظه رخ داده و به محض برقراری جریان خون، شخص به حالت عادی باز خواهد گشت. البته، گاهی شباهت سنکوپ و برخی از انواع تشنج چنان زیاد می‌شود که تشخیص آنها از یکدیگر دشوار می‌گردد.
این نکته را در نظر داشته باشید که گاهی بیماران مبتلا به تشنج‌های پی در پی (اپی لپسی) یا صرع، در مواقع تشنج دچار عارضه سنکوپ هم می‌شوند؛ در چنین شرایطی، مساله بسیار پیچیده‌تر شده و نحوه برخورد پزشک با وضعیت موجود کاملا متفاوت خواهد بود.
چگونه از عوارض سنکوپ قلبی جلوگیری کنیم؟
کنترل عوارض بروز سنکوپ در بین جوانان، مشهود تر است؛ آنها بسیار راحت‌تر از میانسالان می‌توانند قبل از بروز سنکوپ، خود را کنترل نمایند و کمتر دچار عوارض می‌شوند.
چنانچه سنکوپ هایی که از نظر نوع بیماری قلبی، خوش خیم تلقی می‌شوند در افراد مسن کنترل نشوند، می‌توانند باعث بروز عوارض سخت و جبران ناپذیری همچون ضربه مغزی یا شکستگی شوند.
در بسیاری از موارد، دیده می‌شود که افراد مسن زمین می‌خورند و دچار شکستگی لگن می‌شوند یا حتی ضربه‌ای به مغز و جمجمه شان وارد می‌شود، وقتی موضوع به دقت مورد بررسی قرار می‌گیرد و دلایل بروز آن چک می‌شوند، رد پای سنکوپ قلبی مشخص می‌گردد.
علت بروز حالت سنکوپ چیست؟
پس از شناخت حالت سنکوپ، حال این سوال مطرح می‌شود که عارضه سنکوپ در چه صورتی به وجود می‌آید و چقدر خطرناک است؟ بنا بر آن چه گفته شد، سنکوپ عبارت است از نرسیدن خون و اکسیژن به مغز و از دست دادن هوشیاری در فرد.
یکی از دلایلی که می‌تواند عامل نرسیدن خون به مغز باشد و منجر به سنکوپ شود، افت فشارخون بصورت ناگهانی و موقتی است. کاهش فشار خون، عمدتا در اثر اختلال در ضربان قلب به وجود می‌آید.
این اختلال، ممکن است به صورت ایست قلبی کوتاه مدت نیز بروز کند؛ در هر حال، هر گاه ضربان‌های قلب به حدی تند شوند که قلب نتواند خون را به همه قسمت‌های بدن از جمله مغز پمپاژ کند، حالت سنکوپ ایجاد می‌گردد. انواع آریتمی قلبی(arrhythmia)، نظیر تاکی کاردی بطنی و یا تاکی کاردی فوق بطنی از جمله نارسایی‌های قلبی هستند که می‌توانند عارضه سنکوپ را به همراه داشته باشند.
گاهی حالت سنکوپ، در اثر اختلالات مکانیکی قلب بروز می‌کند؛ برای مثال، ممکن است دریچه آئورت دچار تنگی شدیدی باشد که در این حالت، خونرسانی به مغز دشوار خواهد شد. همچنین، در بسیاری از افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی، افزایش ضخامت دیواره قلب دیده می‌شود.
در اثر این پدیده، بیماری هیپرتروفیک کاردیومیوپاتی به وجود می‌آید که منشا ژنتیکی دارد؛ در چنین شرایطی، حتی با وجود عدم شکل گیری آریتمی‌های قلبی، فرد ممکن است حالت سنکوپ را تجربه نماید. تشخیص علت صحیح حالت سنکوپ توسط یک متخصص قلب و عروق، منجر به انتخاب بهترین روش درمانی برای رفع این حالت خواهد شد.
سنکوپ قلبی چه زمانی خطرناک است؟
فرم‌هایی از سنکوپ هستند که برعکس فرم‌های خوش خیم آن، می‌توانند بسیار خطرناک باشند یا علامتی از وجود بیماری قابل توجه و مهم قلبی در بیماران باشند. مثلا فردی که در گذشته دچار سکته قلبی شده، اگر دچار حالت سنکوپ شود می‌تواند نشانه یک آریتمی بطنی باشد که بسیار خطرناک است و باید آن را جدی گرفت.
یا فردی که در گذشته توسط پزشک ویزیت شده و پزشک تشخیص ابتلا به بیماری عضله قلب داده باشد، اگر دچار سنکوپ شود و هوشیاری خود را از دست بدهد، این حالت هم می‌تواند نشانه یک آریتمی قلبی و خطرناک باشد که بسیار مهم است.
همچنین اگر سنکوپ قلبی، منجر به ضربه شده باشه و آسیبی هنگام افتادن به بدن فرد وارد شده باشد؛ این مورد نیز، شک ما را به سنکوپ‌های غیرخوش خیم بیشتر می‌کند و باید به فکر آن باشیم.
تاثیر عوامل ژنتیکی بر سنکوپ
یکی دیگر از مسائلی که باید به آن توجه شود، مساله ژنتیک و تاثیر وراثت در پیدایش بیماری‌ها است. به طور مثال، اگر کسی که سنکوپ کرده، در خانواده سابقه چند مورد مرگ ناگهانی داشته باشد، ممکن است این اتفاق به علت مسائل ژنتیکی در او رخ داده باشد. این اتفاق، می‌تواند منجر به حالت سنکوپ یا حتی مرگ ناگهانی بیمار شود.
بنابراین، فرد و تاریخچه خانوادگی و وجود سنکوپ یا مرگ ناگهانی در خانواده وی، بسیار کمک کننده است تا بتوانیم این فرم از سنکوپ را از انواع سنکوپ های قلبی خوش خیم جدا کنیم.
انواع سنکوپ قلبی کدام اند؟
حالت سنکوپ، در اثر بیماری‌های ژنتیکی قلب و یا انواع آریتمی‌های قلبی به وجود می‌آید؛ اما این که انواع سنکوپ در افراد مختلف چگونه بروز می‌کند، در نحوه درمان عارضه سنکوپ تاثیرگذار است.
انواع مختلف سنکوپ ممکن است خوش خیم یا بدخیم باشد؛ که در ادامه، برخی از ویژگی‌های آن ها را بیان می کنیم. تشخیص نوع سنکوپ، تنها توسط یک پزشک متخصص قلب و عروق مجرب امکان پذیر خواهد بود. از دید پژشکانی چون دکتر محمود افتخار زاده، در صورت بروز سنکوپ لازم است ابتدا تمامی علل سنکوپ بدخیم رد شوند تا بتوان آن را سنکوپ خوش خیم دانست.
سنکوپ خوش خیم چه ویژگی هایی دارد؟
شایع‌ترین نوع حالت سنکوپ، سنکوپ‌های خوش خیمی هستند که عمدتا مشکلی برای افراد ایجاد نخواهند کرد. سنکوپ‌های خوش خیم که تحت عنوان Neurally Mediated Syncope نیز شناخته می‌شوند، عمدتا به دلیل تغییر در وضعیت عصبی سمپاتیک و پاراسمپاتیک به وجود می‌آیند.
این تغییرات، معمولا به صورت گذرا ایجاد شده و فشار و ضربان را به طور موقتی کاهش می‌دهند؛ در نتیجه، خون اصلا یا به اندازه کافی به مغز نرسیده و منجر به بروز عارضه و حالت سنکوپ می‌شود. سنکوپ رفلکسی، عنوان دیگری است که به این نوع سنکوپ اطلاق می‌شود؛ البته ممکن است از اصطلاح سنکوپ وازوواگال نیز، برای سنکوپ‌های خوش خیم با این ویژگی ها استفاده گردد.
سنکوپ‌های خوش خیم، هیچ گونه مشکل جدی برای فرد به وجود نمی‌آورند. شخصی که دچار سنکوپ خوش خیم می‌شود، دارای ساختمان قلب سالم است؛ به طوری که نوار قلب و اکوکاردیوگرافی شخص، هیچ گونه نارسایی یا رفتار غیرطبیعی نشان نمی‌دهد.
بنابراین، فرد تنها به حالت سنکوپ دچار می‌شود و حالت‌های خطرناک مانند ایست قلبی را تجربه نخواهد کرد. دقت کنید که سنکوپ‌های خوش خیم، در حالت‌های خوابیده یا در حالت دراز کشیدن ایجاد نمی‌شوند.
چگونه می‌توان سنکوپ خوش خیم را از سنکوپ بدخیم تشخیص داد؟
افرادی که به عارضه سنکوپ خوش خیم دچار می‌شوند، معمولا قبل از بروز این حالت دچار سرگیجه یا حالت تهوع می‌شوند؛ در واقع، قبل از اینکه حالت سنکوپ بروز کند، فرد یکی از این نشانه‌ها را احساس خواهد کرد. حتی ممکن است، فرد دچار رنگ پریدگی و تعریق نیز گردد.
پس از بروز هر یک از این علائم، بیمار به سرعت هوشیاری خود را از دست داده و اگر در حالت ایستاده باشد به زمین سقوط خواهد کرد. علائم یاد شده، حتما باید در شرح حال بیمار یادداشت شود تا با انجام معاینات فیزیکی و پرسش از بیمار، بتوان از خوش خیم بودن سنکوپ اطمینان حاصل کرد.
نکته‌ای که در مورد تشخیص سنکوپ خوش خیم از بدخیم وجود دارد، این است که پزشک باید حتما تمامی علل سنکوپ بدخیم را بررسی کند و در صورت عدم وجود آنها، سنکوپ را خوش خیم اعلام نماید. در غیر این صورت، ممکن است مشکلات جدی در آینده به وجود آید.
چطور بفهمیم سنکوپ خوش خیم است؟
پس یکی از مشخصات و تمایزات مهم فرم خوش خیم سنکوپ که سنکوپ‌های عصبی هم نامیده می‌شوند، بروز علامت‌های هشدار دهنده قبل از وقوع حالت سنکوپ است.
به طور مثال، فرد قبل از حادثه اغلب احساس می‌کند که حال عمومی بدی دارد؛ مثلا ممکن است احساس سرگیجه یا حالت تهوع پیدا کند. این مساله، نکته مثبتی تلقی می‌شود چرا که باعث مي‌شود بيمار، زمان كافي براي كنترل تعادل خود و پيشگيري از سقوط ناگهاني و آسيب‌های ناشي از سقوط را داشته باشد.
برای مثال، اگر در حالت ایستاده است بنشیند و یا اگر جایی است که می‌تواند به دیوار یا ستون تکیه دهد، این کار را انجام دهد یا حتی اگر زمان کافی باشد می‌تواند دراز بکشد تا دچار عوارض خطرناک نشود.
پزشکان متخصص قلب و عروق مجرب، از جمله دکتر محمود افتخار زاده با انجام تست تیلت(tilt test)، از خوش خیم یا بدخیم بودن حالت سنکوپ در فرد مطمئن خواهند شد. تست تیلت، یک ابزار تشخیصی برای نارسایی‌های قلبی است که طی آن، بیمار در شرایط سنکوپ قرار گرفته و واکنش بدن به آن بررسی می‌گردد.
در صورت مواجهه با فردی که سنکوپ کرده چکار باید کرد؟
اگر با فردی که علائمی مشابه سنکوپ دارد روبرو شدید، اولین اقدام باید تماس با اورژانس و درخواست کمک از یک تیم متخصص در این زمینه باشد. سپس، بیمار را کمی متمایل به پهلو چپ قرار دهید و پاهای بیمار را بالا نگه دارید. توجه داشته باشید که در این حالت، سر بیمار باید هم تراز یا پایین تر از بدن باشد تا خونرسانی سریع تر انجام شود.
روش های درمان انواع حالت سنکوپ قلبی
عمدتا، انواع حالت های سنکوپ قلبی بر اثر نارسایی های قلبی ناشناخته یا تشخیص داده نشده پیش می آیند. با این حال در بسیاری از موارد، سنکوپ به علت فشار های روانی ناگهانی نیز اتفاق می افتد.
در درمان انواع حالت های سنکوپ، عموما پزشک با تجویز دارو های آرامبخش متناسب با شرح حال گرفته شده از بیمار اقدام می کند. در برخی موارد، دارودرمانی به صورت پیچیده تر و پس از بررسی های عصبی و مغزی صورت می گیرد.
آیا سنکوپ درمان دارویی دارد؟
کدام یک از انواع سنکوپ خطرناک است؟
به طور کلی، سنکوپ عارضه ی خطرناکی شناخته نمی شود اما در بسیاری از بیماران، عارضه های جانبی سنکوپ می تواند مخاطره آمیز تلقی شود.
از آنجایی که پس از اتفاق افتادن سنکوپ قلبی معمولا فرد کنترل خود بر اندام ها را از دست می دهد، پس از سنکوپ در صورتی که در موقعیت مناسبی باشد احتمال برخورد با لبه های تیز و اجسام برنده وجود دارد. از این بابت، در صورتی سنکوپ خطرناک تلقی می شود که علاوه بر عارضه های مستقیم، فرد را با عارضه های غیرمستقیم از جمله ضربه به سر و اندام ها روبرو کند.
بهترین کلینیک برای درمان سنکوپ
در حالت سنکوب مراجعه به یک کلینیک و پزشک متخصص و باتجربه در زمینه قلب و عروق و آریتمی می‌تواند کمک بسیار موثری به بیماران جهت درمان عارضه سنکوپ قلبی کند. شما عزیزان می‌توانید با مراجعه به کلینیک آریتمی توانیر در تهران جهت چکاب قلب به دکتر محمود افتخار زاده و دکتر میرمعصومی متخصص قلب و عروق و اریتمی مراجعه نمایید.
