اهمیت تعیین اسکور کلسیم (CAC score) رگ‌ های قلبی

اسکور کلسیم (CAC Score) یا اندازه‌گیری میزان کلسیم رگ‌های قلب، به‌عنوان یک ابزار تشخیصی و پیش‌آگهی مهم در بیماری‌های قلبی مطرح است. بیماری عروق کرونر قلب، یکی از شایع‌ترین علل نارسایی قلبی و مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های قلبی در جهان است. تشخیص زودهنگام و درمان به‌موقع این بیماری، می‌تواند از بروز عوارض جدی مانند سکته قلبی و مرگ ناگهانی پیشگیری کند.

یکی از روش‌های تصویربرداری تشخیصی برای بررسی وضعیت رگ‌های قلبی، اندازه‌گیری میزان کلسیم رسوب‌کرده در دیواره این رگ‌ها (اسکور کلسیم CAC score) است. این آزمایش با استفاده از دستگاه CT اسکن، به‌صورت غیرتهاجمی انجام می‌شود. مطالعات نشان داده‌اند، CAC score با شدت بیماری عروق کرونر و خطر بروز حوادث قلبی در ارتباط است. در این مقاله، به بررسی اهمیت تعیین اسکور کلسیم و نکات قابل‌توجه آن می‌پردازیم.

تست تعیین اسکور کلسیم چیست؟

اسکن اسکور کلسیم قلب، CT اسکن ویژه‌ای از قلب است که به دنبال یافتن رسوبات کلسیم در شریان‌های قلب است. تجمع کلسیم می‌تواند منجر به تنگ شدن شریان‌ها و کاهش جریان خون به سمت قلب گردد. اسکن کلسیم کرونری احتمالاً قادر است، بیماری عروق کرونر را پیش از بروز علائم آشکار سازد.

علاوه بر این، نتایج حاصل از اسکن کلسیم اسکور کرونری می‌تواند در تعیین خطر ابتلا به سکته مغزی یا حمله قلبی مفید واقع شود. نهایتاً این نتایج، شاید بتواند برای برنامه‌ریزی درمان بیماری عروق کرونر یا اصلاح آن به کار رود.

ارتباط بین کلسیم اسکور و انسداد عروق قلبی

عامل اصلی انسداد عروق کرونر، رسوب کلسترول بد (LDL) در لایه‌های داخلی این عروق است. در واقع، تجمع کلسترول و چربی خون باعث تشکیل پلاک‌های چربی درون رگ‌ها می‌شود. پس از مدتی که این پلاک‌های چربی در عروق تشکیل شده و باقی می‌مانند، کلسیم خون نیز در لایه‌های چربی پلاک عروقی رسوب‌کرده و پلاک‌های کلسیفیه ایجاد می‌شود؛ بنابراین، می‌توان نتیجه گرفت که وجود کلسیم در دیواره و لایه‌های داخلی عروق، به طور غیرمستقیم نشان‌دهنده وجود پلاک‌های چربی و التهاب در عروق است.

همچنین هرچه میزان کلسیم در عروق کرونر بیشتر باشد، یعنی پلاک‌های چربی وضعیت پیشرفته‌تر و خطرناک‌تری دارند و احتمال انسداد عروق و بروز حمله قلبی نیز، بالاتر خواهد بود.

روند انجام CAC score

قبل از شروع اسکن کلسیم کرونری، الکترودهای چسبنده‌ای به نام الکترود بر روی سینه و برخی اوقات بازوها یا پاهای شما قرار می‌گیرد. سیم‌ها، الکترودها را به دستگاهی متصل می‌کنند که ضربان قلب شما را کنترل می‌کند؛ اسکن، با استفاده از اسکنر توموگرافی کامپیوتری انجام می‌شود. شما به پشت بر روی میز متحرک دراز می‌کشید؛ میز به داخل دستگاه بزرگ شکل تیوب وارد می‌شود. سر شما در طول مدت آزمایش، خارج از اسکنر بوده و اتاق آزمایش احتمالاً خنک خواهد بود.

ممکن است به شما دارویی برای کند کردن ضربان قلبتان داده شود؛ این دارو، به ایجاد تصاویر واضح‌تر کمک می‌کند. اگر عصبی یا مضطرب هستید، ممکن است به شما داروی آرام‌بخش داده شود. شما باید در طول گرفتن عکس‌ها ساکن بمانید. همچنین ممکن است از شما خواسته شود، برای چند ثانیه نفستان را حبس کنید. متخصص بهداشتی که آزمایش را انجام می‌دهد، می‌تواند شما را در تمام مدت ببیند و با شما صحبت کند. این آزمایش حدود 10 تا 15 دقیقه طول می کشد.

موارد استفاده تست اسکور کلسیم

در تست اسکور کلسیم، از اشعه ایکس جهت تصویربرداری استفاده می‌کنند، تا وجود پلاک‌های حاوی کلسیم را برسی کنند. آزمایش کلسیم اسکور یا همان CAC score در موارد زیر کاربرد دارد:

• تشخیص اولیه بیماری عروق کرونر قلب (CAD)؛ این آزمایش با تصویربرداری از رگ‌های قلبی، وجود یا عدم وجود پلاک‌های آهکی را نشان می‌دهد که نشانه‌ای از بیماری عروق کرونر است.
• تعیین خطر ابتلا به حمله قلبی یا سکته مغزی؛ هرچه میزان کلسیم در رگ‌ها بیشتر باشد، خطر بالاتر است.
• غربالگری افرادی که خطر متوسط ابتلا به بیماری‌های قلبی دارند.
• برنامه‌ریزی درمان بیماری عروق کرونر؛ بر اساس شدت بیماری، درمان‌هایی مانند داروهای فشارخون، استاتین‌ها یا جراحی انتخاب می‌شود.
• پایش پیشرفت بیماری در طول زمان و ارزیابی اثربخشی درمان‌های انجام شده در افراد مبتلا به بیماری عروق کرونر

بنابراین، آزمایش CAC score بیشتر در بیماری عروق کرونر قلب و تعیین خطر بیماری‌های قلبی عروقی بکار می‌رود. ^{Calcium Score Test (clevelandclinic.org)}

انجام تست کلسیم اسکور به‌عنوان یک آزمایش غربالگری عمومی، برای افرادی که از قبل می‌دانیم در معرض خطر بالایی برای حمله قلبی هستند، توصیه نمی شود.

اگر قبلاً سکته قلبی داشته‌اید، استنت گذاشته‌اید یا جراحی بای‌پس انجام داده‌اید، تست اسکور کلسیم برای شما مناسب نیست. چون این تست فقط مقدار رسوب کلسیم را نشان می‌دهد، اما در مورد انسداد رگ‌ها یا جریان خون اطلاعات دقیقی نمی‌دهد. در چنین شرایطی، روش‌های دقیق‌تری مثل آنژیوگرافی یا سی‌تی آنژیوگرافی کرونری برای بررسی وضعیت عروق استفاده می‌شود. جهت آگاهی در این مورد که آیا یک اسکن کلسیم کرونری برای شما مناسب است یا خیر، شما باید از پزشک متخصص قلب و عروق مراجعه نمائید.

چه کسانی نباید تست تعیین کسلیم انجام دهند؟

تست اسکور کلسیم یک تست تشخیصی مفید، برای بررسی وجود و میزان رسوبات کلسیمی در عروق کرونر قلب است. اما انجام این تست، برای برخی گروه‌های خاص ممنوع است:

خانم‌های باردار نباید تحت تست اسکور کلسیم قرار بگیرند. زیرا این تست نیازمند اسکن CT است، که امواج آن می‌تواند برای جنین مضر باشد؛ بنابراین به‌منظور حفاظت از سلامت جنین، انجام این تست برای خانم‌های باردار ممنوع اعلام شده است.

همچنین افرادی که قبلاً تشخیص یا درمان بیماری عروق کرونر شده‌اند، نیازی به انجام مجدد این تست ندارند. زیرا نتایج تست در آنها تغییر چندانی نخواهد کرد و صرفاً هزینه و پرتوگیری اضافی به همراه خواهد داشت. ^{Coronary calcium scan – Mayo Clinic}

بنابراین، تست اسکور کلسیم فقط برای افرادی با خطر متوسط بیماری عروق کرونر توصیه می‌شود.

مراحل انجام تست اسکور کلسیم

تست اسکور کلسیم بین 10 تا 15 دقیقه به طول می‌انجامد و مراحل آن به شرح زیر است:

1. بیمار روی تخت CT اسکن دراز می‌کشد و الکترودهایی برای ثبت فعالیت الکتریکی قلب (ECG) به قفسه سینه وی متصل می‌شود.
2. دستگاه CT اسکن طی چند دقیقه از ناحیه قلب تصاویر متعددی تهیه می‌کند. این تصاویر با ضربان قلب هماهنگ می‌شوند.
3. سپس یک نرم‌افزار کامپیوتری پیشرفته تصاویر را آنالیز کرده و مناطق کلسیفیه (رسوب کلسیم) در عروق کرونر را شناسایی می‌کند.
4. در نهایت نتایج به‌صورت یک عدد به نام “امتیاز آگاتستون” گزارش می‌شود که نشان‌دهنده میزان و شدت رسوبات کلسیمی است.

امتیاز آگاتستون طبیعی یا محدوده نرمال کلسیم اسکور

نمره کلسیم 0 به این معنی است که هیچ مدرکی در مورد بیماری قلبی وجود ندارد. 1-10 برای حداقل شواهد در مورد بیماری قلبی است. 11-100 برای شواهد خفیف از بیماری های قلبی است. 101-400 برای شواهد متوسط ​​از بیماری های قلبی است. ^{How Accurate Is Cardiac Calcium Scoring? | Circle Cardiovascular Imaging (circlecvi.com)}

سخن پایانی

آزمایش اسکور کلسیم یا CAC score یک روش غیرتهاجمی مفید برای غربالگری و ارزیابی خطر بیماری عروق کرونر قلب محسوب می‌شود. این تست با اندازه‌گیری میزان رسوبات کلسیمی در شریان‌های کرونر، به طور غیرمستقیم میزان کلسترول و وجود پلاک‌های آترواسکلروتیک را نشان می‌دهد.

از آنجا که انجام کلسیم اسکور بسیار سریع، غیرتهاجمی و کم‌هزینه است و اطلاعات مفیدی راجع به وضعیت شریان‌های کرونر فراهم می‌کند؛ می‌تواند به عنوان یک ابزار غربالگری اولیه، در افرادی که در معرض خطر بیماری عروق کرونر قلب هستند، مورد استفاده قرار گیرد. البته نتایج آن همیشه نیاز به تفسیر دقیق و احتیاط دارد، که می توانید از متخصصان قلب کلینیک توانیر از جمله رئیس انجمن پیس میکر ایران دکتر محمود افتخارزاده، در این راستا کمک بگیرید.